De Nederlandse overheid doet onvoldoende om het Fries op academisch niveau te beschermen, stelt de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW).
De eerste stap om dat te verbeteren is de herinvoering van een volwaardige bachelor frisistiek, aldus de organisatie. Dat stelt de KNAW in een donderdag gepubliceerd adviesrapport over de toekomst van de frisistiek in Nederland.
Hoewel de Nederlandse overheid het eens is over ‘het belang en de beschermwaardigheid’ van het Fries, voldoet Nederland volgens de KNAW niet aan de verplichtingen van Europese verdragen over minderheidstalen.
‘De beperkte mate waarin Nederland op dit moment nog voorziet in onderwijs en onderzoek op het gebied van de frisistiek past daar niet bij’, staat in het rapport.
Duurzaam verzekeren
De beste manier om de academische toekomst van het Fries duurzaam te verzekeren, is het opzetten van een ‘volwaardige, zelfstandige en in naam herkenbare bacheloropleiding frisistiek’, aldus het rapport. Gezien de huidige situatie ligt de RUG volgens de KNAW het meest voor de hand als vestiging van zo’n opleiding.
Die moet worden opgezet rond een voltijds leerstoel Friese Taal en Cultuur met minimaal drie fte aan wetenschappelijk personeel. Daarbij moet de opleiding makkelijk toegankelijk zijn voor mensen die geen Fries spreken of een andere opleiding volgen en voor mensen die een tweede bacheloropleiding willen doen.
Verplichtingen
Omdat het de Nederlandse overheid is die niet aan haar verplichtingen voldoet, vindt de KNAW bovendien dat de overheid de opleiding moet betalen. Dit zou de bestaanszekerheid van de relatief kleine opleiding garanderen, zelfs in tijden waarin de betreffende universiteit moet bezuinigen.
Ook stelt het rapport voor om een Raad voor de Frisistiek op te zetten om onderzoek en onderwijs te versterken. Dit zou een niet vrijblijvend overlegorgaan moeten worden waarin de RUG, Universiteit Utrecht, Universiteit van Amsterdam, de Fryske Akademy en NHL Stenden als meest relevante spelers in deelnemen.
Samenwerken
Door beter samen te werken, moeten deze vijf partners ervoor zorgen dat al het frisistieke onderwijs toegankelijk is. Ook zouden ze samen kunnen werken aan het doordenken en uitwerken van frististiek op masterniveau.
Bovendien zou de samenwerking meer onderzoek op kunnen leveren door te zorgen voor een evenwichtige spreiding van onderzoeksspecialisatie, door samen onderzoeksaanvragen voor te bereiden en in research support.
Belangrijk, stelt de KNAW, want ook het fundamentele onderzoek in de frisistiek is de afgelopen decennia flink gekrompen en daarmee kwetsbaar geworden.
Hoe de RUG naar de mogelijkheid van een nieuwe bachelor frisistiek kijkt, is nog onduidelijk. Letterendecaan Thony Visser is 23 januari bij de presentatie van het rapport in het Friese Provinciehuis en zal dan inhoudelijk reageren. ‘Het is een uitgebreid advies met veel aanbevelingen waar we ons in kunnen vinden’, laat een woordvoerster weten.
Waarschuwing
Emeritus hoogleraar Fries Goffe Jensma is blij met het advies. Hij waarschuwde voor zijn vertrek als hoogleraar in 2022 meermaals voor de zwakke positie van de frisistiek en de noodzaak om het te beschermen.
‘De KNAW onderschrijft de verplichtingen die het Rijk is aangegaan betreffende het Fries als beschermde (minderheids)taal’, zegt Jensma. Maar, zegt hij ook, het is nu natuurlijk nog afwachten wat de Tweede Kamer met het advies doet.
Ook ervaart hij het rapport als een vorm van persoonlijk eerherstel. ‘Ik ben door mijn inspanningen voor het behoud van een herkenbare opleiding Fries bepaald niet op een aangename manier bij de uni vertrokken.’