Polemologie, de wetenschap van oorlog en vrede, had een baken kunnen zijn in het conflict in Oekraïne. Daarom moet er weer een polemologisch instituut in Nederland komen, te beginnen in Groningen, betoogt oud-student en voormalig UK-redacteur Arjan Wildeboer.
Het zal ergens halverwege de jaren tachtig zijn geweest dat een groep studenten uit Groningen met een bijvak polemologie, de wetenschap van oorlog en vrede, plaats had genomen in de grote zaal van de NAVO in Brussel. Voor hen zat enigszins onderuitgezakt in het legergroen een hoge officier wat verveeld uit te leggen dat Europa kwetsbaar was voor een Russische inval.
Dat kwam, zo vertelde hij, omdat het smalle strookje land tussen toen nog Oost-Duitsland en onze Noordzee zo bedrieglijk hulpeloos leek, vooral als je als Russische straaljagerpiloot vanaf grote hoogte het water in de verte al zag glinsteren. Hoe moeilijk kon het zijn om ook het restant van Europa te verpletteren? Eventjes doorvliegen, wat bommen gooien en het was voor elkaar.
Een interessante visie van een militair op de psychologie van een Russische straaljagerpiloot. En ook een extra perspectief voor wie geïnteresseerd zou zijn in welke gebeurtenissen leiden tot het ontstaan van een conflict en het escaleren van oorlogen.
In Nederland werd daartoe door de rechtsgeleerde Bernard (Bert) Röling in 1962 het Polemologisch Instituut in Groningen opgericht, deels als een verlate reactie op de Tweede Wereldoorlog maar ook met alom de zichtbare tekenen van de Koude Oorlog.
Hoe moeilijk kon het zijn om ook het restant van Europa te verpletteren?
Röling zelf bromde met zijn sonore stem regelmatig op de radio over wat er in de wereld om ons heen gebeurde en hoe we daar betekenis aan konden geven. En hij publiceerde natuurlijk ook, zoals zijn: Polemologie. Een inleiding tot de wetenschap van oorlog en vrede.
Toen Röling in 1980 werd opgevolgd door de hoogleraar Hylke Tromp, was de Koude Oorlog met zijn nucleaire dreiging tot in alle huiskamers voelbaar. Tromp publiceerde daar ook over, zoals in zijn latere War in Europe, Nucleair and conventional perspectives.
Tegelijkertijd hekelde hij collega’s vanwege het soms geringe wetenschappelijke gehalte van de publicaties. Activisme lag overal op de loer, al was het maar omdat volgens sommigen alle kernwapens de wereld uit moesten, te beginnen in Nederland.
Stevige menings- en interpretatieverschillen met ook directe collega-onderzoekers deden de reputatie van het instituut geen goed, maar waren begrijpelijk voor een jonge wetenschap in ontwikkeling. De echte genadeklap kwam toe in 1989 de Berlijnse Muur viel en de wereld voor het eerst in lange tijd leek te ontspannen.
Het zou nog tot 1993 duren voordat het Polemologisch Instituut ter ziele ging en de juridische faculteit een uitgelezen kans zag om te bezuinigen. De Universiteitskrant, zoals UKrant toen heette, noteerde indertijd uit monde van een bestuurssecretaris de officiële reden om het instituut op te heffen: de tijden waren veranderd.
Zoals gezondheid het ontbreken van ziekte is, zo is vrede het ontbreken van conflict en oorlog
Dat laatste is opmerkelijk voor wie enigszins is ingevoerd in de wetenschap van oorlog en vrede. Zoals gezondheid het ontbreken van ziekte is, zo is vrede het ontbreken van conflict en oorlog. Maar er bestaat een groot grijs gebied.
Ziekte ligt altijd op de loer en conflicten doen dat ook. Tijden veranderen niet. En dus zien we nu Europa worstelen met hoe te reageren op de crises in Oekraïne zonder daarbij een beroep te kunnen doen op actuele kennis over oorlog en vrede, over conflictpatronen, lessen uit het verleden en vooral: op wat wetenschappelijke distantie te midden van politiek en militair wapengekletter.
We hebben weer dringend een polemologisch intituut in Nederland nodig. Te beginnen in Groningen. Niet omdat in Europa een groot conflict dreigt dat met zo’n instituut kan worden voorkomen. Maar wel omdat kennis over hoe conflicten ontstaan en hoe zij zich kunnen ontwikkelen altijd een baken en een houvast kunnen zijn, zowel in rustige als in roerige tijden.
Arjan Wildeboer studeerde aan de RUG en is oud-redacteur van UKrant (toen nog Universiteitskrant)