Zij groeide op in een dorp dat door zijn ligging, vlak bij de Afsluitdijk, aan het begin en wederom aan het einde van de oorlog, midden in de vuurlinie kwam te liggen (er is zelfs een militaire stelling naar het dorp vernoemd).
Ook in de tussenliggende jaren werd het anders zo rustige boerenleven flink opgeschud en zo kreeg ik de beschikking over een schat aan verhalen uit de eerste hand.
Over de mobilisatie, de inundatie (onderwaterzetting) van de landerijen rond het dorp om zo de vijand tegen te houden, over de in beslagname van paarden op de boerderij van mijn grootouders, over mijn grootvader die bij het verzet zat en ternauwernood aan de Sicherheitsdienst wist te ontsnappen (zijn broer niet, die werd gefusilleerd), over een buurman die lid was van de NSB, en over een hooizolder vol onderduikers, onder wie een jongetje, Robby, die al snel weer weg moest omdat hij zichzelf ‘verraden’ had.
Tijdens een bezoek werden er jodenkoeken gepresenteerd, waarop Robby in alle onschuld zei: ‘Die heb ik op mijn jas’. Het bezoek had net iets te bedenkelijk gekeken, waarna de jongen en zijn moeder uit voorzorg naar een nieuw adres werden gebracht.
Mijn moeder was zeven toen de oorlog begon en twaalf toen die eindigde. Oud genoeg om je van alles te herinneren, maar wel vanuit het perspectief van een kind en hoewel ik al snel begreep dat zo’n oorlog niet niks was, waren mijn moeders verhalen op een aangename manier spannend.
Er gebeurde altijd wel wat en met al het vreemde volk in en om huis, maakte je nog eens wat mee. De rijke kinderschaar van mijn grootouders werd aangevuld met jongens die, om zich aan de Arbeitseinsatz te onttrekken, ’s nachts in de hooischuur sliepen en met onderduikers, waarvan er in mijn moeders herinnering soms wel twintig waren. Te veel om allemaal in de keuken te passen, zodat er vaak in de schuur werd gegeten.
Mijn moeder herinnert zich de oorlog als gezellig.
De meeste verhalen ken ik al van kindsbeen af. Omdat ik het dorp en de boerderij op mijn duimpje ken, zag ik de verhalen zich bijna voor mijn ogen voltrekken. Later raakten ze wat in de versukkeling en kwamen ze in de archieven van mijn geheugen terecht, net naast de rubriek ‘vergeten’.
Jaren nadien dook er echter een schoolschrift op, met daarin een brief die mijn grootmoeder direct na de oorlog had geschreven aan familie in Amerika. In de brief wordt geschreven over de zware tijd van de oorlogsjaren, over de doden die er zowel aan het begin als aan het eind van de oorlog vielen door granaatinslagen, over de angst voor razzia’s en over de onderduikers die er in de loop der jaren waren geweest, soms maar heel kort, soms langer, maar op zijn meest waren het er vier geweest.
Van de brief werd een gestencild boekje gemaakt, dat in kleine kring werd verspreid en enige furore maakte. Wie goed zoekt, kan er op het internet nog een vermelding over vinden. Maar na een tijdje wist niemand in de familie meer waar het schriftje was gebleven. En of de brief wel ooit was verstuurd, was zelfs onzeker.
Mijn moeders kinderherinneringen hadden er echter een tegenwicht door gekregen. Niks geen gezellige tijd, maar ‘benauwde tijden’, wat ook de titel werd van het boekje.
Een paar weken geleden kwam mijn moeder ineens aanzetten met een onbeduidend schoolschriftje, waarin met kroontjespen een lang epistel was geschreven. Het bleek het originele schriftje met de brief. Mogelijk een kladversie, want op de laatste bladzijde breekt het ineens af: ‘Wat…’
Mijn moeder had het gevonden tussen de papieren, waaruit ik opmaakte dat ze weer eens aan het opruimen was geweest (ze wil ons niet met de rommel laten zitten). Er waren in de familie meerdere liefhebbers voor het schriftje, zei ze, maar als ik het wilde hebben, was het voor mij.
Ik zei het al, mijn oorlogsherinneringen nemen een prominente plaats in.