Donderdag overhandigen ze het Nationaal Plan Open Science aan staatssecretaris Sander Dekker. De instellingen willen dat onderzoek niet alleen beschikbaar wordt voor alle geïnteresseerden via open access, maar dat ook onderzoeksgegevens uit publiek gefinancierd onderzoek toegankelijk zijn voor hergebruik.
Wetenschappelijk onderzoek is nu niet vrij toegankelijk. De resultaten worden door wetenschappers gepubliceerd in tijdschriften, zodat hun collega’s er kennis van kunnen nemen. Universiteiten liggen al jaren in de clinch met uitgevers over de toenemende kosten van abonnementen op die wetenschappelijke tijdschriften, terwijl het de wetenschappers zijn die gratis en voor niets de inhoud leveren, de redactie doen en de peer-review.
Universiteiten betalen jaarlijks samen 43 miljoen euro voor wetenschappelijke tijdschriften. De RUG was in 2015 ruim 4 miljoen euro kwijt aan abonnementen.
Onderhandelen
De tien partijen achter het plan – VSNU, KNAW, NWO, Vereniging Hogescholen, KB, SURF, NFU, ZonMw, Promovendi Netwerk Nederland en GO FAIR – willen dat open science realiteit wordt in Nederland. Daarvoor gaan ze ‘krachtig onderhandelen’ met de wetenschappelijke uitgevers. Voor uitgevers betekent het een ingrijpende verandering, omdat hun verdienmodel steunt op de abonnementen.
‘Het wordt nog een hele uitdaging’, zegt Jaap Winter in Trouw. Hij is collegevoorzitter van de Vrije Universiteit en onderhandelt namens de Nederlandse universiteiten met de uitgevers. ‘Op de een of andere manier zullen we naar een situatie moeten waarin iedereen ook die artikelen kan lezen en de uitgeverijen aan hun diensten toch een boterham kunnen verdienen. Of we nemen het digitaal publiceren geheel zelf ter hand.’
Kwaliteit
Vorig jaar nam de EU, na lobby vanuit Nederland, een resolutie aan dat open access in 2020 de standaard moet zijn.
Nobelprijswinnaar Ben Feringa staat achter het plan, zegt hij in Trouw, maar vraagt zich af wie dit gaat betalen. Bovendien is toegankelijkheid van de gegevens volgens hem niet het probleem. ‘Wie een beetje moeite doet, kan overal wel bij. En we krijgen al zoveel informatie over ons heen. Het gaat om de kwaliteit van die informatie. Hoe beoordelen wij wat van waarde is?’ Die beoordeling, de peer-review, is bij veel open access-bladen minder goed geregeld, meent hij.