Experts in koolstofdatering lossen eeuwenoud raadsel op
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Het eilandfort van Por-Bazjyn, gelegen in de permafrost van Siberië, is misschien wel net zo mysterieus als Machu Picchu. Het is minder bekend dan zijn Peruaanse broertje, maar de vragen rond het enorme bouwwerk van klei, stammend uit de achtste eeuw en omgeven door twaalf meter hoge muren, houden wetenschappers al decennia bezig. Wie heeft het gebouwd? Was het een paleis? Een fort? Een klooster? En waarom zijn er geen haarden in aangebracht? Waarom zijn er geen gebruikerssporen?
In een artikel dat deze week verscheen in PNAS, geven wetenschappers van de RUG het definitieve antwoord door de bouw te dateren in de zomer van 777. Ze maakten daarvoor gebruik van een nieuwe methode, waarbij ze zoeken naar pieken van de isotoop koolstof-14 in de jaarringen van bomen. Die uitschieters zijn veroorzaakt door zeldzame zonnevlammen, waarvan er eentje voorkwam in het jaar 775 en een ander in 994.
Oeigoerse vorst
‘Deze studie laat perfect zien hoe deze recent ontwikkelde methode kan worden toegepast om een archeologische vindplaats van onbekende datum te dateren’, zegt eerste auteur Margot Kuitems. ‘We vonden de piek in de twee na laatste ring van een balk uit het complex. Bovendien had de laatste ring alleen voorjaarshout. Daardoor weten we dat de boom gekapt is in de zomer van het jaar 777.’
Door die precieze datering kon de de Oeigoerse vorst Tengri Bögü Khan worden aangewezen als de bouwer van het complex. En omdat archeologen al eerder hadden ontdekt dat de bouw ongeveer twee jaar in beslag had genomen, leverde de ontdekking ook meteen een plausibel antwoord op andere openstaande vragen.
‘Bögü Khan had zich namelijk bekeerd tot het manicheïsme’, zegt Kuitems. Deze christelijke stroming ging uit van gelijkwaardigheid van goed en kwaad en werd door de rooms-katholieke kerk als ketters beschouwd. ‘In 779 werd Bögü Khan echter vermoord tijdens een anti-manicheïstische opstand.’
Klooster
Het lijkt daarom waarschijnlijk dat Por-Bazjyn bedoeld was om een klooster te worden. Maar omdat Bögü Khan ten val kwam, is het complex nooit in gebruik genomen.
Kuitems is dolblij met de vondst, want de datering via zonnevlammen kan dus inderdaad archeologische raadsels oplossen. Het had bovendien maar een haar gescheeld of het was niet gelukt. ‘Bij een eerder houtmonster vonden we de piek niet’, zegt ze. ‘Dus we waren behoorlijk teleurgesteld. Maar toen bleek dat dát monster de laatste jaarringen miste.’
Bij het tweede monster dat die jaarringen wel had, was het wel raak. ‘Het was echt op het nippertje. Dus we hebben enorme mazzel gehad.’