Bij UKrant: over koppen en het misleiden van de lezer
Door Rob Siebelink
By Rob Siebelink
Elke dag vraagt de redactie van UKrant zich af: waar schrijven we over, waarom schrijven we erover en hoe? Een kijkje achter de schermen.
Zo nu en dan krijgen we het verwijt dat we met clickbait onze lezer op het verkeerde been zetten. Met clickbait (de Nederlandse vertaling zou ‘klikaas’ moeten zijn, maar brrrr… dat is zo’n verschrikkelijk woord) wordt bedoeld dat een journalist een misleidende (en vaak sensationele) kop gebruikt om de lezer te verleiden om door te klikken/te lezen, die vervolgens geen waar voor zijn geld krijgt en zich bedrogen voelt.
In colleges voor aankomende journalisten geef ik graag het voorbeeld van een roddelblad van al weer lang geleden: ‘Gaat Willem-Alexander vreemd?’ stond er met vette letters boven het stuk. Na allerlei wetenswaardigheden over de koning eindigt het verhaal met de conclusie: Nee, WA gaat niet vreemd.
Er is op zich niks mis met een sensationele kop, want sensationele dingen gebeuren. De kop moet de inhoud dan wel dekken, en dat deed die in het geval van de vermeende capriolen van WA zeker niet.
Er zijn behalve de roddelbladen ‘nieuwssites’ die leven van clickbait. Volgens een onderzoek van de Universiteit Leiden van twee jaar geleden oogsten Ongelooflijk, Trendnieuws en Viraal Vandaag met hun koppen meer reacties dan bijvoorbeeld de NOS; een verdienmodel dus.
Boeit het ons hoe vaak onze verhalen worden gelezen? Ik zou liegen als ik beweer dat UKrant ongevoelig is voor lees- en bezoekcijfers. Wie schrijft, wil immers gelezen worden. Wij houden dus ook bij welke verhalen het ‘goed doen’ of ‘niet lopen’ (al is dat niet zaligmakend en allesbepalend) en dat kan tot in detail: komen de meeste clicks van mobiel of computer? Om 12 uur ‘s middags of 8 uur ‘s avonds? Hoeveel lezers komen uit Brazilië of Japan?
Het spanningsveld: de kop moet nieuwsgierig maken én de lading dekken
Een kop is een belangrijk journalistiek instrument om de lezer te informeren en nieuwsgierig te maken: in de ‘leeshiërarchie’ (waar kijkt de lezer als eerste naar?) staat de kop op plaats 3, na de foto en het fotobijschrift. Het maken van koppen is een vak apart. Je moet in een paar woorden een (soms best ingewikkeld) onderwerp samenvatten. Die woorden moeten de lezer prikkelen én de lading dekken.
Zie hier het spanningsveld. Wij zullen af en toe ook wel eens (een beetje) uit de bocht vliegen, maar zonder boze opzet. Andere keren ‘koppen’ we bewust scherp en daar is niks mis mee; scherp is niet hetzelfde als misleidend.
‘Opknopen, die wetenschappers’ – een recent verhaal dat we publiceerden over RUG-wetenschappers die als gevolg van hun onderzoek de wind van voren krijgen – is zo’n scherpe kop. Die is gedestilleerd uit een verwensing die een van de geïnterviewde wetenschappers door een tegenstander naar haar hoofd geslingerd kreeg.
Je kunt de kop – kwestie van smaak vooral – onnodig sensationeel vinden, maar ik zou het geen clickbait willen noemen. Het zegt alles over de agressie waarmee de geïnterviewden te maken krijgen. Waarbij ook opgemerkt dat media in toenemende mate wel erg snel dit verwijt krijgen, terwijl de klager het gewoon niet eens blijkt met de strekking van een verhaal – dat is iets heel anders.
Wat betreft het verdienmodel. Wij werken niet met Google Ads, het advertentiesysteem waarmee nieuwssites op basis van de hoeveelheid clicks geld verdienen. UKrant wordt gefinancierd door de RUG (geen zorg: de onafhankelijkheid is middels een stichtingsbestuur en statuten gewaarborgd) en we werken op advertentiegebied samen met het Groningse acquisitiebedrijf Martini Media, waarmee we glasheldere afspraken hebben.
Kortom, wij hoeven over de rug van de misleide lezer onze boterham niet te verdienen. Wij willen serieus worden genomen en bovenal onze lezer serieus nemen.
Rob Siebelink is hoofredacteur van UKrant