Gerrit Breeuwsma noemde het gedrag van Geer & Goor ooit ‘nichterig’. Dat kwam hem op een bekeuring van de taalpolitie te staan. Wat kun je nog zeggen in colleges als die je altijd in de gaten houdt?
Is de academische vrijheid in gevaar?
Die kwestie kwam onlangs voorbij in het actualiteitenprogramma EenVandaag, waar de vraag met ‘ja’ werd beantwoord. Uit gesprekken met universitaire medewerkers kwam naar voren dat er in de academie druk wordt ervaren om politiek correct te zijn.
In het programma werd verwezen naar de woke-ideologie, cancelcultuur, maar ook naar de bedreigingen waar wetenschappers steeds vaker mee te maken krijgen nadat ze zich publiekelijk hebben uitgelaten over een maatschappelijk gevoelig onderwerp.
Hoe algemeen en ernstig het probleem is, laat zich niet ondubbelzinnig vaststellen, maar het feit dat veel medewerkers er voor de camera liever niet over wilden spreken, geeft op zich al aan dat de academische vrijheid in het gedrang is. Universiteiten zouden er alles aan moeten doen om die vrijheid (en hun medewerkers) te beschermen. Maar of ze dat wel altijd doen?
Het begint er al mee dat universiteiten de woke-ideologie, met het streven naar een diverse en inclusieve universiteit onderschrijven. Zo heeft de RUG het tot een speerpunt van haar onderwijsstrategie gemaakt en in de persoon van professor Gerry Wakker (hoe woke wil je het hebben) een ‘chief diversity and inclusion’ aangesteld. Bovendien is het in alle redelijkheid onmogelijk om tegen diversiteit en inclusiviteit te zijn.
Volgens critici leidt echter juist het streven naar diversiteit en inclusie – paradoxaal genoeg – naar eenheidsworst en uitsluiting. Aan de universiteit is het van principieel belang dat mensen het met elkaar oneens zijn, ook (of juist) over gevoelige kwesties. Waar dat niet meer mogelijk is, komt het streven naar wetenschappelijke objectiviteit onder druk te staan, met daarbij het risico dat wetenschappelijke uitspraken als ‘ook maar een mening’ worden afgedaan.
Ten slotte is er het gevaar dat bepaalde onderwerpen onbespreekbaar worden, waarbij medewerkers en studenten vrezen foute opmerkingen te maken en dus potentieel gevoelige kwesties gaan mijden.
Aan de universiteit is het van principieel belang dat mensen het met elkaar oneens zijn
Nu sta ik godzijdank bekend als een evenwichtig docent en ook op deze plek heeft u mij nog nooit op een onvertogen woord kunnen betrappen, maar toch heb ik de laatste jaren al een paar keer een bekeuring gehad van de taalpolitie. Dat ik het gedrag van Geer & Goor eens in een volstrekt overbodig terzijde als ‘nichterig’ heb getypeerd, was natuurlijk een onvergeeflijke misser waarvoor ik diep door het stof ben gegaan. Het zal nooit weer gebeuren.
Verrast, om niet te zeggen verbaasd, was ik bij een ander voorval. Ik had een college gegeven over de tekenontwikkeling van kinderen. Ik liet zien hoe die tekeningen opgebouwd zijn uit elementaire scribbles (lijntjes, krasjes, cirkels, enzovoort), die te samen een soort tekenalfabet vormen. Combinaties van scribbles leveren soms toevallige voorstellingen op waar je iets betekenisvols (een Gestalt) in kunt zien.
Ik gaf daar een paar voorbeelden van, waaronder een combinatie van twee diagonale lijntjes, een verticaal en een horizontaal lijntje. ‘Je zou hier een Chinees kopje in kunnen zien’, zei ik argeloos (er zijn emoticons die precies die lijntjes gebruiken om een Chinese smiley te maken).
Een student had het videofragment van het college bekeken en er een ongemakkelijk gevoel bij gekregen. Er volgde enige correspondentie, waarin hij verdedigde dat er een verschil is tussen wat je ziet en wat je uitspreekt. Dat laatste had ik dus beter niet kunnen doen.
We werden het niet eens, met als gevolg dat ik me er nu al een tijdje mijn hoofd over breek.
Hoe dan ook, het is met academische vrijheid een beetje als met Chinees porselein: je kunt er heel voorzichtig mee zijn en het veilig wegzetten in een afgesloten vitrinekast. Maar het is natuurlijk veel beter om het gewoon te gebruiken.
Dan breekt er maar eens wat.
GERRIT BREEUWSMA