Is het trekgedrag van vogels, zoals de grutto, aangeboren? Dat is niet zo, blijkt uit onderzoek van RUG-ecologen Theunis Piersma, Jelle Loonstra en Mo Verhoeven. De studie werd gepubliceerd in het tijdschrift Current Biology.
‘Een deel van de biologen gaat er vanuit dat vogels een soort geprogrammeerde machientjes zijn, die bij hun geboorte al weten waar ze heen moeten vliegen. Dat is de genetische aanpak’, zegt trekvogelecoloog en medeauteur Theunis Piersma. ‘We hebben nu laten zien dat dit niet zo is. Grutto’s leren de trekroute en de bestemming vooral van soortgenoten of hun omgeving.’
De nesten met grutto-eieren, waar de kuikens in dit onderzoek uitkwamen, komen uit weilanden in Zuidwest-Friesland. Daar hebben de kuikens een minimale kans op natuurlijke overleving, zegt Piersma. ‘Er is weinig te eten, en de vogels daar worden ook relatief vaak opgegeten.’
Groep gesplitst
Vervolgens zijn de eieren uitgebroed en de kuikens onder begeleiding van de onderzoekers grootgebracht. Toen de kuikens klaar waren om te vliegen, is de groep gesplitst. Een deel bleef in Friesland, een ander deel werd naar het broedgebied van een andere kolonie in Polen gebracht, duizend kilometer verderop.
Vervolgens werden de vogels losgelaten, op tijd voor het seizoen van de vogeltrek. Als de route en bestemming van de trek aangeboren is, dan zouden de ‘Friese’ vogels in Polen terug willen naar de route die de Nederlandse vogels aanhouden.
Zendertjes op de rug van de vogels moesten dat uitwijzen. Ook de Friese grutto’s kregen zo’n zendertje. Beide groepen werden in het broedseizoen losgelaten.
Overwinteren
Wat bleek? Waar de Friese groep grutto’s de gewone westelijke route namen naar overwinteringsgebieden in Afrika, namen de in Polen uitgezette grutto’s een andere, meer oostelijke route. Ze overwinterden ook op een andere plaats in Afrika.
En dus, zegt Piersma, lijkt het erop dat de grutto’s leren van hun omgeving. ‘Dat betekent dat de vogels zich makkelijker kunnen aanpassen aan een verandering in geschikte gebieden dan we dachten.’
Het biedt hoop, erkent Piersma. ‘Als een leefgebied verandert, hoeven individuele vogels met het verkeerde, aangeboren, gedrag niet eerst te sterven. Ze kunnen een andere vliegroute leren.’
Andere vogelsoorten
Het onderzoek zegt ook iets over andere vogelsoorten, denkt Piersma. ‘Terwijl grutto’s het nest heel snel verlaten, blijven ganzen, zwanen en kraanvogels bijvoorbeeld wel tot twee jaar bij hun ouders. Het is inmiddels duidelijk dat zij in die tijd de trekroute leren.’
De vraag is nu van wie de grutto’s bijvoorbeeld de route naar het overwinteringsgebied leren, zegt Piersma. ‘Zijn het oudere soortgenoten? Of misschien zelfs wel heel andere vogelsoorten, zoals kemphanen?’
Zendertje
Vervolgonderzoek moet dat uitwijzen. ‘We kijken naar de mogelijkheid om een zendertje met camera en microfoon op vogels te plaatsen. Zo kunnen we zien hoe de sociale omgeving van zo’n beest eruit ziet.’
Omdat zo’n cameraatje en microfoon behoorlijk groot zijn voor een grutto, begint dat onderzoek waarschijnlijk met andere vogelsoort, zegt Piersma. ‘We denken nu aan lepelaars. Die is groter, maar lijkt in gedrag wel op de grutto.’