De Universiteit van Franeker moest sluiten omdat die het Latijn had ingeruild voor het Nederlands, zo wordt wel beweerd. Dreigt een herhaling vanwege de huidige discussie over Engelstalig onderwijs? Columnist Gerrit Breeuwsma geeft geschiedenisles.
Het kan zomaar een van zijn laatste grote beslissingen zijn geweest, maar onlangs zegde demissionair minister van onderwijs Robbert Dijkgraaf 340.000 euro toe voor een zelfstandige opleiding Fries.
Het ziet ernaar uit dat de Campus Fryslân de plek wordt waar deze opleiding wordt opgetuigd, waarmee de RUG uiteindelijk toch de mogelijkheid krijgt om een volwaardige studie Fries in de lucht te houden, compleet met leerstoel. Mooi hoor.
Nu maar hopen dat ze het een beetje groot aanpakken en voor de hoogleraar internationaal gaan werven (ik wil pleiten voor een Bask, dan kunnen we de teloorgang van het kaatsen misschien ook nog keren). Bovendien raad ik beslist aan de opleiding in het Engels aan te bieden.
Zonder Engels kunnen we de studie Fries over een paar jaar wel weer opdoeken, net zoals in 1811 de Universiteit van Franeker de deuren moest sluiten, nadat het lange tijd gebezigde Latijn werd losgelaten ten gunste van de volkstaal (het Nederlands, niet het Fries) waardoor de stroom internationale docenten en studenten afnam.
Dat is tenminste de redenering in een recent opiniestuk in de Volkskrant, ondertekend door een achttal psychologen van de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen (psychologen opereren graag in groepjes).
Ik pleit voor een Bask, dan kunnen we de teloorgang van het kaatsen misschien keren
Zij hadden het op hun beurt weer van emeritus hoogleraar marketing Berend Wierenga, die in een eerder opiniestuk in Dagblad van het Noorden een parallel ziet tussen de verdwenen universiteit van Franeker en het volgens hem desastreuze pleidooi van dezelfde Dijkgraaf voor Nederlands als voertaal aan de universiteiten.
Ik vond in beide opinies weinig steekhoudende argumenten voor de internationalisering, terwijl het belang van het Nederlands als taal aan de academie niet eens werd aangestipt. Ik las er echter vooral een slordig gebruik van de geschiedenis in. Een parallel is snel getrokken, maar kennelijk had niemand tijd gehad te checken hoe het destijds ook al weer zat.
Inderdaad, Franeker trok veel buitenlandse studenten. Niet het Latijn was daarvoor de primaire reden (dan hadden ze naar willekeurig elke universiteit kunnen gaan), maar het feit dat het een protestantse – calvinistische – universiteit was. Studenten kwamen dan ook vooral uit protestantse landstreken, om theologie, rechten, vrije kunsten (wat we nu letteren zouden noemen) en medicijnen te studeren. In de 17de eeuw zorgde dat voor een bloeiperiode.
Dat die bloei stagneerde heeft met veel zaken te maken, zoals een reeks van bezuinigen op het onderwijs, maar ook met de algehele teloorgang van het humanistisch onderwijsideaal: het overbrengen van een algemene eruditie aan de student, waarbij de letteren (artes) een belangrijke rol speelden.
In Franeker had men onvoldoende oog voor nieuwe ontwikkelingen
Niet alleen Franeker, maar meerdere universiteiten hadden te kampen met teruglopende studentenaantallen en ook andere universiteiten (Harderwijk en Utrecht, al werd die later weer heropend) werden gesloten. Maar in Franeker had men onvoldoende oog voor nieuwe ontwikkelingen.
Zo werden na de 17de eeuw de vier klassieke gebieden minder belangrijk en kwamen er steeds meer specialistische disciplines die zich oriënteerden op empirisch – experimenteel – onderzoek. Het regenteske bestuur gaf echter geen of weinig ruimte voor de financiering van vernieuwingen en bleef in zichzelf gekeerd vasthouden aan status en decorum.
Het loslaten van het Latijn ten gunste van de volkstaal heeft voor de verdere ontwikkelingen in de academie eerder emancipatoir dan remmend gewerkt en de universiteit ook bereikbaar gemaakt voor andere groepen dan alleen maar een culturele elite van exclusief mannen. Een situatie die trouwens niet haaks heeft gestaan op talloze internationale uitwisselingen en contacten.
Ironisch detail, Franeker werd gesloten door Napoleon, iemand die op zijn eigen manier een groot voorvechter van internationalisering was. Maar laat ik niet in de valkuil van de geschiedenis trappen door hier een parallel te trekken met de internationaliseerdrift van universitaire bestuurders.
GERRIT BREEUWSMA