Poetin maakt veel meer kapot dan mensenlevens en gebouwen. Zoals de waarheid die, zoals in elke oorlog, als eerste is gesneuveld, constateert columnist Gerrit Breeuwsma.
‘In een oorlog sneuvelt de waarheid als eerste’, is een uitspraak die aan verschillende denkers, van Machiavelli tot Plato, is toegeschreven, maar waarschijnlijk voor het eerst werd gebruikt door de Griekse schrijver Aischylos.
Aischylos is bekend geworden door zijn toneelstuk De Perzen. Dat stuk gaat over de slag bij Salamis, 480 v. Chr. Daar werden de Perzen ondanks hun enorme legermacht verslagen door de Grieken en kwam een einde aan de Perzische overheersing van Griekenland. Aischylos vocht zelf als soldaat mee en heeft met eigen ogen kunnen vaststellen hoe de waarheid het moest afleggen tegen de leugen.
Een eeuwenoud citaat dus, dat niettemin bij elke oorlog weer actueel lijkt. Ook voor de oorlog in Oekraïne is het weer van stal gehaald. En ook nu zien we de waarheid keer op keer aangevallen worden door de leugen, varend onder de vlag van propaganda, of zoals het tegenwoordig heet, fake news.
Ja, het is schrikbarend hoe gemakkelijk de waarheid het loodje legt. Maar wat er vaak niet bij wordt verteld, is dat die waarheid doorgaans al lange tijd in een slechte conditie verkeert en zich daarom gemakkelijk laat ondermijnen.
Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 leek Rusland als machtsfactor uitgespeeld en kwam er langs haar grenzen aanvankelijk meer ruimte voor een eigen politieke koers van de voormalige Oostbloklanden. Onder Poetin stak echter een vorm van revanchisme de kop op die doet denken aan het Duitse revanchisme van na de Eerste Wereldoorlog.
Poetins revanchisme kunnen we in het verlengde daarvan zien als de voedingsbodem voor de huidige oorlog. In zijn toespraken is Poetin al een jaar of vijftien bezig de geschiedenis te herschrijven, waaruit de val van de Sovjet-Unie tevoorschijn komt als een historische vergissing die hij recht wil zetten.
Dat Poetin daarbij Stalin heeft gerehabiliteerd, was al zeer zorgwekkend, niet in de laatste plaats voor Oekraïne. In haar boek Rode hongersnood beschrijft Anne Applebaum hoe Stalin in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw bewust zijn landbouwbeleid inzette om de bevolking van ‘de Oekraïne’ eronder te krijgen.
Dat Poetin de huidige regering beschuldigt van nazisme, is een gotspe
Applebaum schetst een dramatisch beeld van een hongerende bevolking (tussen 1931 en 1933 stierven er vijf miljoen door honger), die zich in leven probeerden te houden met het eten van gras, boomschors, huisdieren en alles wat maar enigszins eetbaar was. Het was bewust beleid van Stalin, met als doel de Oekraïense bevolking te vervangen door Russisch sprekende boeren.
Dat de Oekraïners de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog zagen als medestander tegen de Sovjets, rechtvaardigt niet hun keuze voor de Duitse kant. Dat Poetin de huidige regering beschuldigt van nazisme, is een gotspe.
Kennelijk ging uithongeren Poetin niet snel genoeg en nu zijn wij getuige van een oorlog die al miljoenen vluchtelingen en daklozen en duizenden doden heeft opgeleverd. Dat zijn de feiten, maar ze lijken de Russen vooralsnog niet te overtuigen. Misschien wel omdat, zoals oorlogscorrespondent Martha Gellhorn ooit schreef, mensen leugens gemakkelijker slikken dan waarheid.
Als we de berichtgeving mogen geloven, trekken de Russen zich momenteel terug uit de Oekraïense steden. Als dat betekent dat het enorme Russische leger daarmee is verslagen door de Oekraïners, zou dat een herhaling kunnen zijn van de geschiedenis die Aischylos beschreef in De Perzen.
Maar dat helaas niet zonder de verwoesting van die steden. Op het eerste gezicht is het onvoorstelbaar dat ze ooit weer opgebouwd kunnen worden. Toch is het heel goed denkbaar dat het, met internationale hulp, zal lukken de steden weer bewoonbaar te maken.
Ik vrees echter dat de wederopbouw van de waarheid veel meer tijd kost.
GERRIT BREEUWSMA