De Election Night in het Groninger Forum trapte dinsdagavond af met een extra lange uitvoering van The Star-Spangled Banner, het Amerikaanse volkslied. De toon was meteen gezet: het zou er warm aan toegaan op deze lange, koude verkiezingsnacht.
In de diverse gangen en zalen van het Groninger Forum aan het Hereplein krioelde het van de bezoekers: 350 Amerikanofielen en politiek-watchers kwamen op het al lang uitverkochte evenement af om samen het verloop van de verkiezingen te volgen. De eerste resultaten – drie kiesmannen voor Clinton en 24 voor Trump – kwamen niet als een verrassing voor het overwegend jonge publiek.
Met HRC in NYC
Terwijl honderden toeschouwers samendromden rond de schermen in het Groninger Forum, was Jasper Been (RUG-student geschiedenis en economie) een van de pakweg tienduizend aanwezigen op het verkiezingsfeest van Hillary Clinton in New York City. Hij had een gratis kaartje weten te bemachtigen voor het evenement – bij Trump kwam je zonder persoonlijke uitnodiging niet binnen. ‘In eerste instantie was zij aan het winnen in Florida. Toen de eerste 30 procent binnen was, stond ze nog voor. Op dat moment ging het nog goed’, zegt hij. ‘Iedereen was heel erg positief, maar dat waren dan ook allemaal diehard Hillary-supporters. Ze juichten om elke poll die binnenkwam.’
Wel moest Been drie uur in de rij staan voordat hij naar binnen mocht, om er vervolgens achter te komen dat alleen degenen met een persoonlijke uitnodiging uitzicht hadden op het podium – compleet met glazen plafond. Het was de bedoeling dat Clinton daar haar toespraak zou houden. Na een half uur naar de schermen in het congrescentrum te hebben gestaard, besloot Been – die ook bestuurslid is van Dwars, de jongerenfractie van GroenLinks – dat hij de verkiezingsuitslagen net zo goed op Times Square kon volgen.
‘Toen we daar aankwamen, leek het opeens dat Trump zou winnen’, zegt hij. ‘Nadat we Clintons feestje hadden verlaten, waren de uitslagen drastisch veranderd.’ Een aantal mensen in het publiek op Times Square, dat ook grotendeels pro-Clinton was, barstte in tranen uit: ‘Er heerste echt ongeloof.’
Rond een uur of twee ‘s nachts hield Been het voor gezien. Toen hij terugkwam in zijn hotelkamer, bleek Trump al zeker van de overwinning. ‘Uiteindelijk ben ik blij dat we niet op Clintons evenement zijn gebleven’, zegt hij – in tegenstelling tot de duizenden andere mensen die een hele nacht bleven wachten op een speech die uiteindelijk niet kwam.
Halfstok
Maar de papieren Amerikaanse vlaggen in de handen van de bezoekers begonnen halfstok te hangen, toen de strijd om Florida spannender bleek dan verwacht. Ook North Carolina was bij nader inzien heel wat roder (meer Trump) dan de peilingen hadden voorspeld. In de maanden en weken die voorafgingen aan de verkiezingsnacht, wekten de media – aan de hand van die peilingen – de indruk dat de overwinning zeer waarschijnlijk naar Hillary Clinton zou gaan. Hoe heeft het dan toch zo kunnen lopen?
‘Ze hebben niet zien aankomen dat er zoveel boze kiezers zijn’, verklaart Kees Aarts, decaan van de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen. Aarts is onder meer gespecialiseerd in opiniepeilingen en politiek vertrouwen. ‘De meest interessante groep kiezers wordt niet goed bereikt’, aldus Aarts. ‘De mensen die eigenlijk nooit meewerken aan opinie-onderzoek, sluiten zich misschien nog wel meer dan anderen af voor dit soort peilingen.’
Mensen die weigeren mee te werken aan peilingen zijn vaak jonge kiezers met een laag inkomen, aldus Aarts. Hun weigering om deel te nemen aan opiniepeilingen kan voor een enorme blinde vlek zorgen. Maar ook als mensen wel meewerken aan een peiling, kunnen ze zich geneigd voelen een ‘wenselijk’ antwoord te geven, in plaats van hun echte mening. Ook dat kan resulteren in misleidende peilingen.
Tegen het establishment
Maar heeft Trump de stemmen nu echt te danken aan zijn politieke ideeën? Of is zijn overwinning eerder een statement tegen het politieke establishment – onder wie Hillary Clinton – in de VS? ‘Volgens mij gaan die twee dingen in dit geval hand in hand’, zegt Aarts.
‘Trump heeft zich ook geafficheerd als de anti-establishmentkandidaat, de man van het volk die zich heel duidelijk tegen de elite heeft opgesteld. Ik denk dat dit een hele luide wake-upcall is voor de gevestigde politiek in Amerika, Nederland en Europa. En het bewijst dat het verzet tegen het establishment niet vanzelf overwaait, maar actueler is dan ooit’, voegt Aarts toe.
‘Make America great again’
Decaan Jouke de Vries van RUG/Campus Fryslân onderschrijft dat Trump zijn pijlen richtte op ontevreden Amerikaanse kiezers en dat hij daar dus meer succes mee had dan voorspeld. ‘Volgens mij is zijn simpele slogan – ‘Make America Great Again’ (maak Amerika weer groots) – daarom zo succesvol’, zegt hij.
‘De globalisatie kent winnaars en verliezers, en ik denk dat de Amerikaanse regio’s die de negatieve kanten van het economische proces hebben ervaren, een groot deel van die verliezers uitmaken. Door de veranderende geopolitieke wereldorde hebben veel mensen het idee dat Amerika in een neerwaartse spiraal zit. En ze hebben misschien het gevoel dat ze niet meer zo machtig zijn als vroeger. Daarom hebben ze zich achter Trump geschaard.’
Opgedoekt
In het Groninger Forum lieten de aanhangers van Trump niet veel van zich horen. Er waren veel meer bezoekers met een Hillary-shirt dan met een ‘Make America great again’-pet. Toen het publiek – inmiddels met slaperige ogen – zich rond 5 uur ‘s morgens naar de uitgang begaf, richting de fietsenrekken en het opblaasbare Vrijheidsbeeld voor het pand, kletterden ijskoude regendruppels neer op de stoeptegels. Kort daarop zou het ‘standbeeld’ worden opgedoekt. Na een zenuwslopende verkiezingsnacht mocht het Groninger Forum zich weer opmaken voor een doodgewone werkdag, net als de rest van de wereld.