Wat vooral in het oog springt bij de Amerikaanse verkiezingen is de harde toon waarmee Hillary Clinton en Donald Trump elkaar bestrijden. ‘Er wordt niet meer met respect over elkaar gesproken. De kandidaten verschillen niet alleen van mening, maar nemen elkaar als persoon ook niet meer serieus’, constateert Jelte Olthof, universitair docent bij American studies.
Die toon is niet per se nieuw voor Europa. In het Europees Parlement wordt al vilein de aanval ingezet en op de persoon gespeeld door bijvoorbeeld Nigel Farage. ‘Ook tijdens het Britse referendum was het debat behoorlijk agressief’, zegt Olthof.
In Nederland valt dat volgens hem nog wel mee. ‘Door je tegenstander netjes te behandelen, benadruk je je eigen deskundigheid. Je laat zien dat je een serieuze staatsman bent.’ Volgens Gerrit Voerman, directeur van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP), zorgt het Nederlandse coalitiestelsel ervoor dat de kans op een dirty campaign, zoals in Amerika, beperkt blijft. ‘Partijen moeten uiteindelijk toch samenwerken. De campagne kan ook in Nederland wel redelijk scherp zijn, maar niet zo hard als in de VS.’
Verkiezingen in Europa
De verkiezingen in Amerika zijn de opmars voor een verkiezingsgolf in Europa. Volgend jaar vinden verkiezingen plaats in Nederland, Frankrijk en Duitsland. Heeft de opkomst van Trump de weg vrijgemaakt voor meer populisme in Europa? Voerman denkt van niet. Volgens hem hoort populisme bij de huidige tijdgeest en is deze trend sinds de eeuwwisseling sterker geworden. ‘Dat zie je in Nederland met Wilders, in Duitsland met de AfD en in Frankrijk met het Front National.’
Wat Voerman en Olthof wel zien, is dat in Nederland veel campagnetechnieken komen overwaaien uit Amerika. Zo zoeken steeds meer politieke partijen hun kiezer gericht op. Voerman ziet dat bijvoorbeeld gebeuren op social media. ‘Lukraak rozen uitdelen, zoals de PvdA doet, is geen effectieve manier van campagnevoeren’, zegt Olthof. Hij constateert dat steeds meer partijen onderzoeken waar hun stemmers zich bevinden. Daardoor laat je mensen die niet op je lijstje staan links liggen, en dat is niet zonder risico. ‘Als je alleen op mensen focust waarvan je denkt dat je ze voor je kan winnen, is dat het begin van polarisatie’, zegt Olthof.
NAVO
In Europa wordt met veel belangstelling gekeken naar de discussie over de NAVO, de organisatie waarvan Donald Trump het bestaansrecht in twijfel trok. De Republikeinse kandidaat uitte bovendien felle kritiek op diverse Europese landen die niet voldoende meebetalen. Eerder was de huidige president Obama hier ook al kritisch over.
Volgens Tim Jelfs, universitair docent bij American studies, zal het allemaal wel loslopen. ‘Als Hillary Clinton wint, wat het meest aannemelijk is, zal er weinig veranderen. Misschien wordt er nog wat kritiek geuit, maar een radicale herstructurering zie ik niet gebeuren.’
Bij een overwinning van Trump daarentegen is alles mogelijk. Jelfs legt uit dat veel Amerikanen het gevoel hebben dat zij opdraaien voor de kosten van het bewaken van de veiligheid in de westerse wereld. Dat is niet geheel onterecht, aangezien de VS bijna driekwart van het NAVO-budget voor zijn rekening neemt. En veel Europese landen komen de afspraak om 2 procent van hun bruto binnenlandse product aan defensie te besteden niet na. Voor Nederland is dit bijvoorbeeld maar 1,16 procent.
Zowel Republikeinen als Democraten vinden dat Europese landen hun financiële toezeggingen moeten nakomen. En presidenten hebben veel speelruimte wanneer het om buitenlands beleid gaat, meer dan bij binnenlands beleid. ‘Een overwinning van Trump kan dan ook serieuze gevolgen hebben’, vermoedt Jelfs.
TTIP
En dan hebben we nog dat andere verdrag: TTIP, dat handel tussen de VS en de EU moet bevorderen. Hier liggen de kandidaten meer op één lijn. Clinton prees TTIP ooit aan als ‘een economische NAVO’. Inmiddels heeft ze onder druk van uitdager Bernie Sanders haar standpunten over vrijhandel bijgedraaid. ‘Maar veel kiezers vrezen dat Clinton weer in haar oude gedachtegoed zal vervallen, zodra ze verkozen is’, zegt Jelfs.
Op basis van Trumps ‘inhoudsloze, niet-gedetailleerde’ uitspraken over TTIP is het moeilijk uitspraken doen, stelt de universitair docent. Het lijkt erop dat Trump vrijhandel inruilt voor handelstarieven, in elk geval wat China en het vrijhandelsverdrag tussen de VS, Canada en Mexico (NAFTA) betreft. ‘Toch vermoeden veel mensen dat beide kandidaten eenmaal in het Witte Huis hun oren zullen laten hangen naar het bedrijfsleven’, aldus Jelfs. Dat zou betekenen dat TTIP er gewoon komt, als het aan de Amerikaanse regering ligt. Maar dat is natuurlijk buiten de hevige weerstand gerekend waar het verdrag inmiddels zowel in Amerika als in Europa op stuit.
De drie experts zien Trump niet zo 1, 2, 3 winnen. Mocht dit toch gebeuren, dan vreest Jelfs dat Trumps overwinning populistische, rechtse partijen in Europa zal versterken. ‘Als ze zien dat Trump op de machtigste positie ter wereld terechtkomt, geeft dat die partijen een impuls.’ Volgens Olthof zijn deze verkiezingen in Amerika een keerpunt. ‘Of de populistische trend van ‘tell it as it is’ navolging gaat krijgen in Europa? Ik hoop het niet. Maar het zou best kunnen dat het veralgemeniseert.’