waybackmachine
Het cortège Spiegel van de veranderende uni
Door Rob Siebelink
By Rob Siebelink
Wie een vluchtige blik werpt op een willekeurige foto van het cortège in Groningen, trekt al snel de conclusie: daar is in al die eeuwen geen spat aan veranderd. Of het nu de afbeelding uit 1870 is, uit 1909 of 2022, het is een stoet academici in lange zwarte wollen toga’s, elk met witte bef en fluwelen baret, die door de binnenstad schrijdt.
Schrijdt? Jawel, want een cortège kuiert natuurlijk niet. Een cortège beweegt zich waardig voort, schuift als het ware, met onder de baret twee ogen die de wereld belezen en met enige academische afstandelijkheid in ogenschouw nemen.
Een minzaam glimlachje of een kort knikje kon en kan er zo nu en dan van af, maar nooit een bulderende lach – laat staan een enthousiast ‘moi’ naar een bekende langs de route.
Veel bekijks
De plechtige optocht trekt in Groningen bij de opening van het nieuwe academisch jaar, vaste prik op de eerste maandagmiddag van september, elk jaar weer veel bekijks. Die begint traditiegetrouw bij het Academiegebouw aan de Broerstraat en beweegt daarna naar de Grote Markt, met de Martinikerk als eindpunt.
De foto’s door de jaren heen suggereren dat de tijd stil heeft gestaan en alleen zwart-wit, sepia of kleur verraden iets van het moment van de opname. En hoewel veel inderdaad nog steeds is zoals tweehonderd jaar geleden, is toch niet alles bij hetzelfde gebleven.
Niet zichtbaar
Al is dat niet altijd zichtbaar. Op de foto’s is natuurlijk niet te zien dat het cortège eeuwenlang op de derde dinsdag van september door de binnenstad trok. Pas in 1971 verhuisde de stoet naar de eerste maandag van die maand. Dat is sindsdien zo gebleven. Ook vertelt de optocht niets over de hiërarchie, maar die was er wel degelijk. Oorspronkelijk liepen hoogleraren met het langste dienstverband voorop, de indeling per faculteit volgde pas veel later.
Wat de foto’s wel laten zien, is de omvang van het cortège. Dat zegt tegelijk veel over de positie van het wetenschappelijk onderwijs. Rond 1870 was de universiteit nog een exclusieve werk- en studeerplek. Er waren maar 22 hoogleraren, dus hield het cortège na tien meter wel op.
Tegenwoordig telt de RUG zo’n vierhonderd hoogleraren, al leidt dat nooit tot een file van zwarte toga’s van Broerplein tot Grote Markt. Hooguit een kwart van de huidige generatie hoogleraren loopt mee in de jaarlijkse processie, want velen van hen vinden het een nogal oubollig en weinig eigentijds ritueel.
Mannenbolwerk
Maar het meest opvallende is dat de foto’s veel zeggen over het mannenbolwerk dat de Groningse universiteit eeuwen achtereen was. Op beelden van cortèges door de jaren heen is geen vrouw te bekennen.
Ja, ergens helemaal achteraan op een foto uit juni 1945, net na de oorlog, is tussen de puinhopen op de Grote Markt een vrouw in een mantelpakje te zien. Maar zij maakt geen deel uit van het exclusieve clubje hoogleraren dat ver voor haar loopt. Toch was al ruim een kwart eeuw daarvoor de eerste vrouw aan de RUG tot hoogleraar benoemd, in 1919: botanica en hoogleraar genetica Tine Tammes (1871-1947).
Vorig jaar was volgens de Monitor Vrouwelijke Hoogleraren 27,6 procent van de hoogleraren aan de RUG een vrouw (de RUG streeft naar 33 procent in 2025). Er komt ooit een moment dat de helft van de stoet uit vrouwen bestaat, die nu al wel enkele jaren wordt aangevoerd door een vrouw; rector magnificus Cisca Wijmenga loopt voorop (maar wel achter twee mannelijke pedels).
Decor
Wat natuurlijk ook veranderde, is het decor. In het begin van de twintigste eeuw bewoog de processie zich door de rustige, nog autoluwe straten van de Groningse binnenstad. Een veldwachter, hoog gezeten te paard, kijkt toe als de hoogleraren de Grote Markt betreden. Mensen staan een paar rijen dik langs de route, voor het bekende café-restaurant De Pool (waarin daarvoor Vindicat kwartier maakte).
De Pool is niet meer. De noordzijde van de Grote Markt, waar de Duitse bezetter zich had verschanst, werd tot aan de grond gelijk gemaakt door het oorlogsgeweld in april 1945, de bevrijding van Groningen door het Canadese leger. Het café-restaurant onderging hetzelfde lot. Nieuwbouw kwam ervoor in de plaats, zoals het kantoor van ABN-AMRO en het voormalige warenhuis V&D.
Maar in september loopt het cortège er nog altijd langs. Dat is niet veranderd.