De fanclub van Aletta Jacobs
Hoera voor Aletta!
De eerste keer was in 2006. Saskia Zwiers had net de lijvige biografie gelezen, die Mineke Bosch schreef over Aletta Jacobs. Ze legde het boek terzijde, danig onder de indruk van het verhaal van het meisje dat als eerste in Nederland toehoorster werd bij de hbs, als eerste een universitaire studie afrondde, als eerste promoveerde, als eerste arts werd, het pessarium introduceerde, als eerste probéérde te stemmen en zich actief inzette om wereldvrede te bevorderen. Ze besloot: díé vrouw verdient een bloemetje.
In de Aletta Jacobskamer in het Universiteitsmuseum is de ‘spreekkamer’ van Aletta Jacobs te bezoeken. Foto Reyer Boxem
Aletta Jacobs (1854 – 1929)
Aletta Jacobs was de dochter van een arts uit Sappemeer. In 1870 werd ze als eerste Nederlandse vrouw als toehoorster toegelaten op een hbs. In 1871 werd ze, na ingrijpen van minister-president Thorbecke, toegelaten tot de studie medicijnen aan de RUG.
Ze legde haar artsexamens af in 1877 en 1878, waarmee ze de eerste Nederlandse vrouw was met een universitair diploma. Ze promoveerde in 1879.
Aletta begon een artsenpraktijk in Amsterdam, waar ze gratis spreekuren startte voor minvermogende vrouwen. Ze streed voor geboortebeperking door het introduceren van het pessarium in Nederland en voor het recht van winkelmeisjes om te zitten tijdens hun 15-urige werkdag.
Door haar inkomen als arts verwierf ze het recht om te stemmen. Ze wilde zich op de kiezerslijst laten zetten in 1883, maar werd geweigerd omdat de ‘geest der wet’ belangrijker zou zijn. Een wetswijziging in 1887 blokkeerde het stemrecht van vrouwen expliciet. Aletta bleef actief in de strijd voor vrouwenkiesrecht, de internationale vrouwenstrijd en de vredesbeweging. In 1917 werd in Nederland het passief vrouwenkiesrecht ingevoerd. In 1919 volgde het actief kiesrecht.
En zo toog de kunstenares uit Zwolle op 9 februari naar Groningen om in alle vroegte een bosje bloemen te leggen bij Aletta’s beeld op het Harmonieplein. Kaartje erbij. ‘Gefeliciteerd met uw 152e verjaardag.’
Taaie doorzetter
Ze doet het nog altijd. Komende zaterdag liggen er vast en zeker wéér bloemen bij het beeldje op het Harmonieplein, al betrekt Zwiers tegenwoordig ook andere vrouwen in haar felicitaties. Anna Maria van Schuurman bijvoorbeeld – de eerste Nederlandse vrouw die college mocht volgen, tweehonderd jaar voor Aletta. Net als Suze Groeneweg, de eerste vrouw die honderd jaar geleden in de Tweede Kamer kwam, en Wilhelmina Drucker, alias ‘Dolle Mina’.
Maar Aletta ligt Zwiers nog altijd na aan het hart. Als mede-RUG-alumna, maar ook als de taaie doorzetter die ze was. ‘Dat ze de moed had! Dat verdient respect’, benadrukt ze. ‘Veel mensen vinden je vervelend als je maar blijft doorgaan over je overtuigingen. Maar ze is een voorbeeld: dat je moet volhouden als je recht wilt doen aan een verkeerde situatie.’
Zwiers’ eerbetoon staat allang niet meer op zichzelf. De Groningse kunstenares Wilma Vissers sloot zich bij haar aan. Ook zij gaat op 9 februari ’s ochtends vroeg naar de binnenstad met een bloemetje dat ze kocht aan het Hereplein. Ze legt het snel neer en gaat dan even in gedachten terug naar Aletta’s strijd. Ze doet het bewust terloops, zegt ze. ‘Die officiële herdenkingen met bloemen zijn al snel zo pompeus. Het is een klein gebaar.’
Loeien
Anderen kiezen niet 9 februari, maar 8 maart – internationale vrouwendag – om hun waardering voor Aletta te tonen. Maar er worden vaker kaartjes achtergelaten of kaarsjes gebrand. De erfenis van de Groningse feministe lééft.
Voor de Groningse onderneemster en projectmanager Yellie Alkema bijvoorbeeld. Toen René Paas tijdens een borrel op Provinciehuis op het stadhuis Aletta Jacobs noemde en een betekenisvolle stilte liet vallen, stond zíj daar te juichen en te loeien. ‘En de hele zaal was stil!’ grinnikt ze nog altijd. ‘Maar goed, het kan me niks schelen. Zij is gewoon iemand om ontzettend trots op te zijn.’
Ze is een voorbeeld: dat je moet volhouden als je recht wilt doen aan een verkeerde situatie
Het feminisme van Aletta is immers niet alleen van vroeger. Haar puberende dochter kan het misschien niets schelen – ‘die vindt feminisme gewoon stom’- maar zíj, Alkema, heeft de ongelijkheid keihard gevoeld. ‘Ik ben gereformeerd vrijgemaakt opgevoed’, vertelt ze. ‘Mensen hebben het vaak niet door, maar die kerk heeft pas een paar maanden geleden aangegeven dat vrouwen dominee mogen worden.’
Godsdienstleraar
Dus toen Alkema naar het Gomarus College ging en Grieks en Latijn leerde, was er geen sprake van dat ze dominee kon worden. Godsdienstleraar, misschien. ‘Ik werd zo boos op mijn leraar Latijn. Ik zei: “Dus alleen omdat ze een piemel hebben mogen ze dominee worden en wij niet?” Want de enigen die een beetje verbaal begaafd waren om een beetje een preek te geven, waren de meisjes!’
Haar verontwaardiging werd alleen maar groter toen ze, na jong getrouwd te zijn, ging scheiden. ‘Ik was de verleidster, een hoer’, zegt ze. ‘Die negativiteit over vrouwen, al vanaf Augustinus. Dat jíj wordt veroordeeld op basis van je seksualiteit, daar kan ik me zo over opwinden!’
Dus alleen omdat ze een piemel hebben mogen ze dominee worden en wij niet?
Die kerk liet ze achter zich. Ze werd geen godsdienstleraar, maar senior projectmanager. Maar Aletta, zegt Alkema, symboliseert voor haar nog altijd de strijd tegen ongelijkheid, al hoeft dat niet per se over vrouwen te gaan. ‘Ik heb veel affiniteit met de homobeweging en emancipatie in het algemeen.’
Maaiveld
Onderneemster Jellie Tiemersma kan zich daar alleen maar bij aansluiten. Ook zij is ondernemer, maar ook slechtziend en van huis uit christelijk gereformeerd. Ook van haar werd verwacht dat ze de veilige weg zou kiezen, niet haar hoofd boven het maaiveld zou uitsteken.
Doodle van Google ter ere van het 100-jarig vrouwenkiesrecht in 2017. De Doodle was wereldwijd in 13 landen te zien.
Meer weten?
Kennisinstituut voor vrouwengeschiedenis Atria beheert het Aletta Jacobsarchief en geeft veel informatie.
Het Universiteitmuseum Groningen heeft de Aletta Jacobskamer. Gratis te bezoeken voor studenten en personeel van de RUG.
RUG-historica Mineke Bosch schreef een biografie over Aletta Jacobs: Een onwrikbaar geloof in rechtvaardigheid (2005). Nog te bestellen als e-book.
Op de middelbare school maakte ze kennis met Aletta Jacobs tijdens de geschiedenisles en begon ze over haar te lezen. ‘Ik besefte: ook als je in een besloten wereld leeft, is er van alles mogelijk. Ik besloot me ook niet langer in een hokje te laten duwen. Zij heeft me geleerd dat ik mijn eigen weg kan gaan.’
Tiemersma belandde jong in de gemeenteraad. Ze begon haar eigen onderneming. Ze besloot bewust géén kinderen te krijgen. En vorig jaar richtte ze samen met RUG-woordvoerder Jorien Bakker en enkele gelijkgezinden de Stichting Aletta Jacobs op, die diversiteit wil bevorderen. ‘Want vooral in Noord-Nederland lopen we achter. We besloten dat we niet alleen dingen moesten roepen, maar ze ook moesten doen.’
Telefoonhoesje
Die boodschap van diversiteit, van inclusiviteit, blijft ze uitdragen. Voor vrouwen, maar ook voor mensen met een handicap of uit een ander cultuur. In Aletta Jacobs komen al die dingen samen, zegt Tiemersma. Niet voor niets heeft ze een telefoonhoesje met een afbeelding van de feministe. ‘Haar weigering om op te geven is bewonderenswaardig. Als je gelooft in waar je voor staat, dan ga je door roeien en ruiten om dat doel te behalen. Zelfs al ben je dan niet altijd zo makkelijk voor je omgeving.’
Als je je er eenmaal in verdiept, kun je er niet meer omheen!
Maar het blijft lastig de boodschap over te brengen. Alkema’s dochter vindt feminisme ‘stom’, anderen vinden het een ‘vies woord’. ‘Maar dat vind ik niet! Niet méér’, zegt Eva Marie de Waal, die de rol van Aletta speelde tijdens haar voorstelling Holy F – niet de F van fuck overigens, maar van feminisme – over vrouwenrechten. ‘Als je je er eenmaal in verdiept, kun je er niet meer omheen!’
Toch snapt ze het wel. Toen ze met medemaakster Sophie van Winden brainstormde over Holy F ontdekte ze dat ze bang waren om te ‘zeuren’, om ‘niet sexy’ te zijn. ‘Maar toen besloten we dat we het dan júíst moesten doen’, zegt De Waal.
Drogredenen
Holy F werd een stuk waarin alle argumenten uit de emancipatiediscussie de revue passeren en drogredenen naadloos worden doorgeprikt. Haar Aletta werd een rots. ‘Ze is niet weg te krijgen, terwijl ze haar diploma eist van haar professor.’
De rol deed iets met haar, ontdekte de Waal. Niet alleen kreeg ze ‘veel meer gevoel’ bij Aletta, ‘maar toen een vrouwelijke collega bij de laatste verkiezingen niet ging stemmen, omdat ze tegen het systeem was, kon ik dat dus niet meer over mijn kant laten gaan. Mensen zijn gestórven, zodat jij mag stemmen!’
Discipline, zegt Vissers. Haar vermogen om dóór te gaan, zegt Zwiers. Het symbool, zegt Alkema. Educatie, zegt De Waal. In Aletta Jacobs komt alles samen, besluit Tiemersma.
En het is nog lang niet klaar. ‘Te veel vrouwen, vooral lager opgeleide vrouwen, gaan ervan uit dat er wel voor ze gezorgd wordt. Daarnaast: vrouwen stromen onvoldoende door, zijn ondervertegenwoordigd in technische beroepen. Maar de samenleving heeft hen nódig!’ zegt ze.
Ze denkt dan ook niet dat Aletta tevreden zou zijn als ze zou weten hoe het er nu voor staat. ‘Ik denk dat ze nog altijd op de barricaden zou staan. En ze zou zeggen: kom op dames, ik heb niet voor niets zo hard mijn best gedaan.’
Bloemen bij de 147ste verjaardag van Aletta. Foto Reyer Boxem