Sociale contacten zijn belangrijk voor een gelukkig leven, zo wordt vaak gezegd. Misschien wel te vaak, want daardoor ervaren we alleen-zijn al snel als eenzaamheid, denkt columnist Gerrit Breeuwsma.
De laatste jaren valt er een toename in de aandacht voor het fenomeen eenzaamheid te bespeuren. In een overzichtsstudie uit 2019 wordt eenzaamheid ‘maatschappelijk probleem nummer één’ genoemd. En toen moest de coronapandemie nog beginnen.
Sindsdien werd duidelijk dat voor sommige groepen de effecten van het sociale isolement door de lockdowns misschien wel zwaarder wogen dan de gezondheidsrisico’s van covid-19.
Ouderen worden veelal als de meest kwetsbare groep voor eenzaamheid gezien, maar tijdens de pandemie bleken jongeren al evenzeer te lijden te hebben onder het sociale isolement. Juist in de jeugdfase is er een sterke behoefte aan sociale contacten en vriendschappen, maar de lockdowns stonden dat in de weg, is dan vaak de verklaring.
Ondertussen zijn de beperkingen ten gevolge van covid-19 opgeheven en is er dus weer volop sociaal contact mogelijk. Gek genoeg lijken veel jongeren daar niet direct profijt van te hebben, want de klachten over eenzaamheid houden vooralsnog aan.
Dat betekent dat we het taboe rond eenzaamheid bij jongeren moeten doorbreken
Sommige onderzoekers menen dan ook dat er meer aandacht moet komen voor de eenzaamheid onder jeugdigen. Dat betekent volgens hen dat we het taboe rond eenzaamheid bij jongeren moeten doorbreken, ook bij henzelf, want veel vriendschappen en sociale contacten draagt bij aan de status van jonge mensen en dus geef je niet graag toe dat je eenzaam bent.
Oorzaken van de eenzaamheid onder jongeren worden vaak gezocht in de druk van de prestatiemaatschappij. Jongeren die daar niet aan kunnen voldoen vallen buiten de boot en dat zou een gevoel van eenzaamheid veroorzaken.
En natuurlijk wordt er gewezen naar de sociale media. In het internetverkeer onderhouden jongeren wel veel contacten – meer dan fysiek mogelijk is – maar die contacten zijn oppervlakkig en op de buitenkant gericht. En ze dragen weer bij aan de prestatiedruk, want om een beetje goed voor de dag te komen, moet je veel ‘vrienden’ hebben. Wie daar niet in slaagt, zal zo in de fuik van het sociale isolement zwemmen.
Het wegnemen van de prestatiedruk, zoals onlangs minister van Onderwijs Dijkgraaf deed toen hij voorstelde de bsa te versoepelen, is dan vaak de eerste reflex om het leven jongeren te verlichten. Een vervelende bijkomstigheid zou echter weleens kunnen zijn dat studenten daadwerkelijk minder tijd aan hun studie gaan besteden.
En ja, studeren is in veel opzichten een ‘eenzame’ activiteit. Het vraagt enig uithoudingsvermogen om je uren achtereen in je studie te verdiepen.
Studeren is in veel opzichten een ‘eenzame’ activiteit
Misschien dat daar een deel van de verklaring zit voor de eenzaamheid onder jongeren. Studies laten zien dat zij misschien wel steeds meer vrije tijd hebben gekregen, maar alle tijd moet worden besteed aan activiteiten en contacten, terwijl ze steeds minder tijd met en op zichzelf doorbrengen.
Psychoanalyticus Anthony Storr houdt in zijn mooie boek Solitude een pleidooi voor het alleen-zijn. We vinden het belangrijk dat kinderen sociaal worden. Ouders stimuleren vaak extravert, sociaal gedrag meer dan introvert en solitair gedrag. Maar minstens zo belangrijk is het om kinderen te leren alleen te zijn, zodat ze dat als prettig ervaren en niet meteen als eenzaamheid.
Een tijdje geleden zag ik een tv-spotje langskomen waarin het belang van sociale contacten voor een gelukkig leven werd benadrukt. Het krijgen en onderhouden van vriendschappen werd voorgesteld als een investering in de toekomst, een buffer tegen de eenzaamheid, die bij het ouder worden op de loer ligt.
Best mogelijk, maar het vermogen om het een tijdje te kunnen stellen zonder sociale contacten, het alleen met je eigen gezelschap uit te houden, zou dat net zo goed weleens kunnen zijn. Misschien iets om eens te proberen als je straks de lange zomervakantie in gaat: een tijdje alleen zijn.
Maar goed, ik wil natuurlijk niemand onder druk zetten.
GERRIT BREEUWSMA