Zin en onzin van Movember
Overal harige mannen
tekst bij baard van Smit
De baard van…
Associate professor biologie Chris Smit is nu al een jaar of vijf in het bezit van een indrukwekkende baard. ‘Ik moet compenseren voor mijn kale kop’, zegt hij. ‘Mijn zoon heeft me zelfs nog nooit zonder baard gezien.’
Ooit was zijn baard nog langer. ‘Maar dat was erg onpraktisch’, zegt hij.
Wanneer zijn vrouw begint te klagen, ziet hij dat als een belangrijk signaal om zijn baard te trimmen. Dat doet hij soms zelf, maar ook gunt hij zichzelf zo nu en dan een bezoekje aan barbier De Zwarte Raaf. Een enkele keer gebruikt hij baardolie. ‘Dat ruikt heerlijk, maar ik ben niet zo van dat spul. Dus ik gebruik het niet heel vaak.’
Smit is zelf niet van plan mee te doen aan Movember. ‘Ik vind het mooi voor de bewustwording, maar ik heb wel het idee dat het een trend wordt: eerst het spul laten staan, dan afscheren.’
tekst prostaatonderzoek 1
Prostaatonderzoek #1
Prostaatkanker? Geen paniek!
Igle Jan de Jong – oncologisch uroloog aan de RUG – heeft geen snor. En hij piekert er ook niet over om die te laten staan gedurende Movember – de maand waarin mannen hun snorren laten om de awareness rond prostaatkanker te verhogen en geld in te zamelen voor onderzoek. ‘Geen dag van mijn leven’, zegt hij beslist.
Bart Vanhauten – radiotherapeut uit het UMCG – heeft wel een snor en een baardje. Die heeft hij overgehouden aan zijn laatste zomervakantie. Maar híj piekert er niet over om hem af te scheren aan het einde van Movember.
Waarom? De beide mannen houden zich allebei professioneel bezig met prostaatkanker. De ene met onderzoek en behandeling, de ander met het bestralen ervan. Maar ze zijn het roerend eens. ‘Het is een brand waarvoor je de brandweer maar niet moet bellen’, zegt Vanhauten.
Overdiagnose
Het lijkt een beetje curieus, zo’n onderkoelde reactie. Maar als de cijfers op tafel komen, is het ineens een stuk begrijpelijker. Er lopen weliswaar 80.000 mannen met de diagnose rond in Nederland en er komen er elk jaar toch zo’n 11.000 nieuwe gevallen bij, maar de ziekte ontwikkelt zich uiterst traag en doodt slechts 3,5 procent van alle 72.000 mannen die jaarlijks aan kanker overlijden.
Prostaatkanker, legt Vanhauten uit, is iets dat vrijwel iedere man krijgt, als hij maar lang genoeg leeft. De vraag is alleen: hoe druk moet je je daarom maken? ‘De meeste mannen sterven mét prostaatkanker, maar niet áán prostaatkanker’, legt Vanhauten nog maar eens uit.
’De vijftienjaarsoverleving is op dit moment 99 procent’, vult De Jong aan. ‘En die ene procent raak je kwijt, of je nu actief behandelt of niet. Prostaatkanker is bepaald niet de grootste bedreiging van de man.’ Wat wel een probleem is: overdiagnose en overbehandeling.
De baard van…
Student artificial intelligence Kevin Kelly heeft een prachtige rode baard en krijgt er regelmatig complimenten over. Hij heeft zijn baard nu ongeveer een jaar. ‘Afgelopen kerst ben ik eraan begonnen’, zegt hij.
Het kost hem niet heel veel tijd om hem netjes te houden. ‘Ik hou ‘m meestal gewoon soort van kort, zodat hij niet te wild wordt.’
Hij voelt geen sterke verbondenheid met de Movemberacties, al is hij zich altijd bewust geweest van het bestaan. ‘Vrienden en kennissen deden soms mee’, zegt hij. Maar de kans dat hij zijn snor en baard zou afscheren voor het goede doel is klein.
tekst prostaatonderzoek 2
Prostaatonderzoek #2
Maar we moeten iets doen!
Toch staan er voortdurend mensen bij de huisarts die om een zogenaamde PSA-test vragen – de standaardmethode om prostaatkanker mee op te sporen. Maar die algemeen gebruikte test is ‘suboptimaal’, zegt Vanhauten fijntjes. Ofwel: ongeschikt voor het doel.
‘PSA is een eiwit dat door de prostaatklier wordt gemaakt’, legt De Jong uit. ‘Het meeste komt eruit met het zaadvocht, maar er lekt ook altijd een beetje naar het bloed. Als de prostaat vergroot is, of als er iets anders mis is, dan lekt er meer.’
Het probleem is alleen: een hoog PSA zegt niet zoveel. Een hoge meting kan volkomen normaal zijn, met een lage kun je toch prostaatkanker hebben. Vanhauten: ‘PSA is eigenlijk alleen nuttig als een marker voor het beloop van de ziekte. Als het na een operatie weer omhoog gaat, geeft dat aan dat de ziekte weer actief is.’
Maar nu belanden al die mannen met een verhoogde PSA-waarde bij de specialist. Die doet dan onderzoek en vindt – vaak – inderdaad prostaatkanker. En dan? Dan volgt behandeling.
Impotentie
Prostaatkanker is heel goed te behandelen, weten de specialisten. Maar de bijwerkingen zijn bepaald niet mis. Zowel chirurgie als bestraling kunnen leiden tot impotentie en het moeilijk kunnen ophouden van je urine. ‘Bij bestraling ontstaat er ook vaak littekenweefsel op de darm, waardoor mannen het gevoel hebben dat ze hun ontlasting niet goed kunnen ophouden.’ Niet fijn dus.
En in veel gevallen is die ellende nergens voor nodig. De PSA-test heeft dan een kanker opgespoord die nooit voor klachten zou hebben gezorgd. Maar leg dat maar eens uit aan je patiënt. ‘Niet te doen’, zegt Vanhauten.
‘Bij een jonge man is het duidelijk’, zegt hij. ‘Die behandel je, want bij zo iemand zijn de risico’s groot. Maar een man van 78? Die misschien al twee hartinfarcten heeft gehad en niet de meest agressieve vorm heeft? Zo iemand komt waarschijnlijk nooit aan zijn prostaatproblemen toe. ‘Maar dan zitten ze zó vastberaden tegenover je. Dan is buigen niet meer mogelijk.’
De baard van…
De Griekse bachelorstudent natuurkunde Kyriakos Pilidis heeft zijn baard nu anderhalf jaar. Maar hem laten groeien, was een ‘bizar proces van zes maanden’.
Hij krijgt er zelden reacties op, zegt hij. Tot de kerstperiode aanbreekt en de Kerstman arriveert. ‘Mensen taggen me dan en zeggen: dat is pas een baard!’
Hij gebruikt baardolie na het douchen en als hij uit gaat, doet hij er wax in. ‘Als het echt een bende wordt, trim ik hem hier en daar.’
tekst prostaatonderzoek 3
Prostaatonderzoek #3
Beter screenen dan?
Dat alles neemt natuurlijk niet weg dat er wel degelijk mannen overlijden aan uitgezaaide prostaatkanker. En áls dat gebeurt, zijn het vaak jongere mannen van een jaar of 45, 50 jaar. Bij hen is de kanker vaak agressiever en ze hebben nog een heel leven voor zich. Vaak vragen mannen waarom zij niet naar ‘de bus’ moeten, zoals vrouwen bij het tweejaarlijkse bevolkingsonderzoek naar borstkanker.
Maar voorlopig is er gewoon geen goede methode voor. ‘In Rotterdam is een groot onderzoek gedaan naar screening via PSA-metingen’, zegt De Jong. ‘Daaruit kwam dat de sterfte na veertien jaar van 0,8 naar 0,5 procent ging. Nu lijkt dertig procent risicoreductie misschien veel, maar het gaat dus maar om hele kleine aantallen.’
‘Je kunt op iedere straathoek een brandweerauto neerzetten en dan concluderen dat de kans dat je huis afbrandt minimaal is’, zegt Vanhauten. ‘Maar wil je daar nu al je geld instoppen?’
Heilige graal
De echte winst valt te behalen in het onderscheiden van de agressieve, gevaarlijke kankers, van de vriendelijker varianten. Inmiddels is er een urinetest ontwikkeld die inderdaad in staat is de slapende kankers over te slaan, zegt De Jong. Klein probleem: hij kost zo’n driehonderd euro per test, waar de PSA-test een tientje is. Totaal onhaalbaar dus.
De gegevens uit het grote Rotterdamse onderzoek leverden een alternatief op: een app die inmiddels door urologen wordt gebruikt om het risico te kunnen inschatten. De — goedkope — app lijkt minstens zo goed te werken als de urinetest, maar pas ná de PSA-test.
De heilige graal is er dus nog altijd niet. De Jong: ‘De meeste urologen zeggen toch: de ziekte is gewoon niet bedreigend genoeg om zoveel in te investeren.’
De baard van…
Aan de RUG kent niemand Justin Richardson, promovendus bij sociale psychologie, zonder baard. Hij heeft hem al acht jaar. En afscheren? Nooit. Nou ja. ‘Alleen als hij grijs wordt. Dat zou wel eens het punt kunnen zijn dat ik besluit hem af te scheren.’
Hij trimt zijn baard wanneer het een puinhoop wordt, zegt hij. ‘En wanneer mijn vriendin het zegt.’ Voor andere mannen met baarden heeft hij een advies: als je trimt, neem er dan alsjeblieft de tijd voor. ‘Anders komen er hele plukken uit.’
Movember vindt hij prima, al is hij zelf niet van plan er aan mee te doen. ‘Het is altijd goed als er aandacht voor gevraagd wordt voor zulke zaken.’
tekst prostaatonderzoek 4
Prostaatonderzoek #4
Illusie van controle
We praten dus over een vorm van kanker met waanzinnig hoge overleving, die vaak niet eens klachten geeft. En toch is de snorrendichtheid elk jaar weer één maand lang een stuk hoger dan normaal. Waarom?
Vanhauten slaakt een lichte zucht. ‘Tja, er is ook de Ice Bucket Challenge, zwemmen in de gracht, we fietsen de Alpe d’Huez op – al fiets ik er eigenlijk liever vanaf. Het heeft wat te maken met emotie.’
Dergelijke evenementen worden vaak georganiseerd door patiëntenverenigingen en andere mensen die met ziektes zoals kanker worden geconfronteerd en vervolgens de behoefte voelen om er iets aan te doen. ‘Misschien is het iets van deze tijd’, denkt hij. ‘We willen het maakbaar maken, tastbaar. We willen de controle, of in elk geval de illusie van controle terugpakken.’
Alpe d’Huez
Hij beseft: hij zit aan de makkelijke kant van de tafel. Hij vindt het normaal om na te denken over de zomervakantie en de mensen die dan tegenover hem zitten, deden dat vaak ook. Om plotseling te ontdekken dat ze die zomervakantie helemaal niet meer gaan meemaken. ‘Die willen iets doen! Daarom grijpen ze ook vaak naar alternatieve geneeswijzen. Als je het gevoel hebt dat je wat doet, controle hebt, dan kun je ook de behandeling beter aan.’
Maar stiekem hoopt Vanhauten dat die awareness voor prostaatkanker niet al te groot wordt. Er zijn nu al zoveel mannen die naar de huisarts gaan, omdat ‘de buurman ook iets heeft’. ‘Laat dit allemaal maar ongezien langs zweven’, zegt hij. ‘Als je geen zin hebt in prostaatkanker, dan is dat prima. Blijf weg van het ziekenhuis, want voor je het weet, heb je ook wat.’