Kenners
Actuele onderwerpen nader toegelicht door RUG-deskundigen
Suïcide
Jos de Keijser
Bijzonder hoogleraar psychologie en klinisch psycholoog bij GGZ Friesland
Drie jaar lang schreef Jos de Keijser namens zijn beroepsgroep mee aan de richtlijn voor suïcidepreventie. Maar ondanks laagdrempelige zorg daalt het aantal suïcides niet. ‘Dat heeft met twee zaken te maken. Eén: afgelopen vijf jaar hebben we in een economische crisis gezeten, en mannen tussen de veertig en zestig die werkloos worden en depressief raken, kiezen relatief vaak voor suïcide. Met de tweede reden dat het aantal suïcides is gestegen, komen we bij de ouderen.’
Want die plegen relatief veel zelfmoord. De Keijser: ‘Daar zitten twee kanten aan: je hebt een groep ouderen die klaar is met leven en dan kiest voor een levenseinde. Maar er zijn ook ouderen die depressief raken, zich isoleren en zich dan suïcideren. Daar zou ik de preventie meer op willen toespitsen, omdat die groep dat doet vanuit een depressieve toestand.’
Maar waarom plegen ouderen relatief vaak zelfmoord? Enerzijds door onze welvaart, zegt De Keijser. Het suïcidecijfer ligt hoger in rijke landen, zoals hier en in Scandinavië. ‘Dat heeft met de kwaliteit van leven te maken. We vinden het moeilijker om lijden te verdragen. Het idee bestaat: er moet een oplossing zijn. Je lijdt pijn, je heup is versleten en je wilt een nieuwe. Want je moet alles kunnen doen; die eis neemt toe.’
‘Maar sommigen ouderen kunnen daar niet aan voldoen. Een andere verklaring is van heel andere orde: dat is dat zeventigplussers niet hebben geleerd om om hulp te vragen. Dit is een groep die altijd gezorgd heeft voor anderen, hard heeft gewerkt, maar slecht heeft geleerd voor zichzelf te zorgen. Bij die groep is weerstand tegen psychologische hulp bij depressie het grootst.’
Wim van den Heuvel
Emeritus hoogleraar zorgwetenschappen
Heel verrast is hij niet dat er ouderen zijn die zelfmoord plegen, zegt Wim van den Heuvel. Neem het debat over ‘voltooid leven’, zegt hij. ‘De commissie-Schnabel heeft gezegd dat de huidige euthanasiewet voldoende mogelijkheden biedt om mensen te helpen die moeite hebben om te blijven leven. Minister Schippers heeft dat advies naast zich neergelegd en gezegd dat we een wet moeten krijgen die de mogelijkheid biedt dat oudere mensen, van boven de 75, geholpen kunnen worden met dood gaan als zij klaar zijn met leven. Dat is dus een euthanasie voor gezonden, terwijl de euthanasiewet is gebaseerd op ondraaglijk lijden.
‘Ik wil de lijn van de commissie-Schnabel volgen omdat het mijn ervaring is dat er anders een maatschappelijke druk op ouderen kan ontstaan. ‘Is het niet genoeg geweest voor jullie? Jullie zijn al negentig, jullie mankeren nu nog niks maar dat kan zo komen. Bovendien kosten jullie een hoop.’ Zo kan een onderstroom ontstaan waardoor ouderen mensen zich verplicht voelen niet langer te leven. Ik vind het niet verrassend dat wanneer zo’n discussie maatschappelijk op gang komt, ouderen op het idee komen om suïcide te plegen.’
Nog een tweede maatschappelijke factor: in de ouderenzorg is de laatste jaren veel veranderd, onder druk van overheidsbezuinigingen en de decentralisering naar de gemeenten. Om die reden voelen ouderen zich kwetsbaarder, denkt Van den Heuvel. ‘Ik baseer me ook op een onderzoek dat ik een paar maanden geleden heb gepubliceerd, waaraan je kunt zien dat tussen 2000 en 2014 het welbevinden van ouderen in Europese landen is achteruit gegaan. Door de economische crisis is in veel landen gesleuteld aan de zorg voor ouderen. Ik ga niet zover om te zeggen dat daardoor de zelfdodingen toenemen, maar ik probeer dat te schetsen als verklaring voor de toenemende onzekerheid onder ouderen.’
Marian Verkerk
Hoogleraar zorgethiek
‘Ik heb zelf de indruk dat dit een akelig toeval is’, zegt Marian Verkerk over de drie recente ‘dubbele’ zelfmoorden. ‘Ik krijg niet het gevoel dat we te maken hebben met een trend in het Noorden. Je kunt dit natuurlijk gaan interpreteren als: Zie je wel, ouderen voelen zich niet gekend, onze samenleving heet ze niet meer welkom en mensen gaan aan zelfdoding doen. Maar dat lijkt me te vergezocht.’
‘Het is wel zo dat in het Noorden een wat guurder klimaat voor ouderen heerst: er zijn minder voorzieningen, er is krimp. Dat gaat niet alleen over de gezondheidszorg, maar ook over eenzaamheid, over sociale contacten, over mee kunnen met een veranderende samenleving. Maar dat is al veel langer zo. En dat dat leidt tot allerlei zelfdodingen, gaat mij te ver.’
‘De universiteit heeft veel aandacht voor healthy ageing; het hele idee dat mensen gezonder oud worden. Dat betekent niet het bieden van puur gezondheidszorg, maar ook een leefklimaat waarin ouderen een leven van betekenis kunnen leiden. Ik vind dat ouderen daarin ook een eigen verantwoordelijkheid hebben. Zij moeten zich voorbereiden op hun toekomst.’
‘Daarmee schaar ik me achter Hedy d’Ancona (oud-politica, oud-staatssecretaris – red.) die wat dat betreft bijna een roepende in de woestijn is. Niet meer dan een klein percentage ouderen zit in een verpleeghuis; meer dan tachtig procent woont zelfstandig. Voor een deel vind ik het zorgelijk dat we zeggen: Zie je nu wel, we krijgen een epidemie van zelfdodingen.’
‘Ouderen zijn te veel een object van zorg geworden. Zij moeten weer een subject worden en ons vertellen hoe het is om oud te zijn en wat zij nodig hebben. Zelf word ik ook wat ouder. Ik mag hopen dat ik over twintig jaar niet ook als een object van zorg wordt gezien.’