DOOR DYON BAKKER
Schizofrenie vroegtijdig herkennen blijft een moeilijke opgave, ook voor psychiaters. Maar genees- en taalkundige Janna de Boer hoopt psychoses te herkennen door de spraak van patiënten te analyseren. Daar is wel AI voor nodig.
Praten doe je elke dag. Met collega’s, vrienden, familie. Je spreekt woord na woord uit en doet je verhaal. Zonder er veel bij na te denken praat je soms wat sneller, laat je af en toe een pauze vallen en verlaag je een keer je stem. Dit brengt niet alleen je verhaal tot leven, maar vertelt ook iets over hoe je je voelt. Zonder dat je je daarvan bewust bent.
Zou je taal dan niet kunnen gebruiken om psychische aandoeningen te herkennen? Zou de manier waarop patiënten praten psychiaters kunnen helpen om moeilijk te diagnosticeren aandoeningen als depressie, dementie en schizofrenie te herkennen? Janna de Boer, PhD-student psychiatrie en taalkunde, denkt van wel. ‘Psychiatrische aandoeningen hebben enorme impact op je stem en beïnvloeden hoe je praat of wat je zegt.’
Lastig vast te stellen
Momenteel lijdt bijna één procent van de mensen in Nederland aan schizofrenie, stelt het Trimbos Instituut. Het is een ongeneeslijke psychische aandoening die vaak onopvallend begint tijdens de puberteit. De ziekte ontwikkelt zich verder, waardoor iemand op een gegeven moment vreemde en onlogische gedachten krijgt. De patiënt weet waan niet meer van de werkelijkheid te scheiden, wat uiteindelijk tot een psychose kan leiden.
Een goede diagnose is erg belangrijk voor de patiënt, maar gemakkelijk is dat niet. Dat komt doordat psychoses bij veel verschillende mentale aandoeningen voorkomen. Het kán een teken van schizofrenie zijn, maar depressie of drugsgebruik zijn ook een mogelijkheid.
Ook de klachten zijn uiteenlopend. ‘Sommige mensen hebben psychotische klachten zonder dat dit hun leven verder beïnvloedt’, legt De Boer uit. ‘Maar er zijn ook mensen die non-stop psychoses hebben, waardoor ze moeite hebben om nog normaal te kunnen leven.’
Afwijkende spraak
Op dit moment wordt een diagnose gesteld door te kijken naar een aantal symptomen waar de patiënt last van heeft en die op een spectrum te plaatsen. Die symptomen zijn een leidraad voor psychiaters, maar geen objectieve maatstaf. ‘We kunnen niet bloedprikken, we kunnen geen MRI-scan doen en we kunnen geen PET-scan maken.’
Maar, hoopt De Boer, door te kijken naar de manier waarop mensen praten zou dat dus kunnen veranderen. Zo praten mensen met schizofrenie vaak langzamer, met een vlakke toon en gebruiken ze kortere zinnen. ‘Maar tijdens een psychose kan het zijn dat de patiënt heel veel over diens hallucinaties praat, of juist snel afgeleid raakt en een deel van het gesprek mist’, legt ze uit.
Het is, volgens De Boer, voor psychiaters zelf erg lastig om zulke afwijkingen in spraak te herkennen, aangezien zij tijdens een gesprek meer bezig zijn met de patiënt leren begrijpen. ‘Ik denk dat psychiaters hun diagnoses wel baseren op taal en spraak, maar dat ze zich daar niet altijd bewust van zijn’, zegt ze. ‘Dus je kunt wel het gevoel hebben dat er iets afwijkt in hoe iemand praat, maar het is heel lastig om te zeggen wat er dan precies afwijkt.’
AI-programma’s
De Boer gebruikte daarom spraakanalyses en AI-programma’s die vergelijkbaar zijn met het populaire ChatGPT. Zij analyseerde daarmee de taal en spraak van patiënten om zo de kenmerken van een psychose te leren herkennen. ‘We hebben zowel gekeken naar hoe iemand spreekt, dus intonatie, toonhoogte en spreeksnelheid, als naar wat iemand zegt en wat voor constructies iemand gebruikt.’
Het bleek verrassend goed te werken. ‘Je kon niet alleen zien dat iemand symptomen heeft, maar zelfs welke.’
Hierdoor is AI in staat om mensen zonder psychoses vrij exact te onderscheiden van mensen met schizofrenie, die last hebben van chronische of terugkerende psychoses. ‘Ik denk dat dit een aanvulling is, omdat het dingen kan doen die psychiaters gewoon niet goed kunnen.’
De Boer hoopt bovendien dat ze dezelfde AI kan toepassen om te voorspellen of iemand weer een psychose zal krijgen. ‘Mensen met een psychose hebben vaak terugvallen, maar je weet nooit wanneer’, legt ze uit. ‘Maar als je met spraakanalyse een terugval kunt zien aankomen, kun je misschien de behandeling al starten voordat iemand echt psychotisch wordt.’
App
Ze denkt dat haar methode ook voor de patiënten prettig kan zijn. ‘Als deze methode goed werkt, dan zou je die in de vorm van een app op je mobiel kunnen installeren. Vervolgens monitor je gewoon thuis je spraak. Zo kun je checken of je risico loopt op een ernstige psychotische terugval. Dat maakt het monitoren veel laagdrempeliger’, hoopt ze.
Vooralsnog heeft het AI-programma nog verdere training nodig voordat het daadwerkelijk door psychiaters gebruikt kan worden. ‘Maar AI maakt gigantische ontwikkelingen door en wordt steeds beter in staat om menselijke taal te begrijpen’, zegt de Boer hoopvol. ‘Dat maakt dit soort toepassingen ineens mogelijk.’