Jongeren weten weinig over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust. Daar kun je heel verontwaardigd over doen, maar beter is het om eens te kijken naar de kwaliteit van het geschiedenisonderwijs, meent columnist Gerrit Breeuwsma.
De prunus en de perenboom achter het huis staan in bloei, de krentenboom naast onze oprijlaan verliest al weer zijn bloesem, de grote magnolia in de Hortustuin van de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen toont zijn volle pracht en dan weet je het zeker: er zit weer oorlog in de lucht.
Het is een vast ritueel dat zo halverwege april begint, met documentaires, aandacht voor Stolpersteine, journaalitems, gesprekken met (laatste) overlevenden of, steeds vaker, met nazaten van overlevenden. Ook het filmaanbod op de tv-zenders lijkt zich te voegen naar de oorlog en dat alles culmineert in de Dodenherdenking op 4 mei en de Bevrijdingsdag op 5 mei.
Opdat wij nooit vergeten…
Maar wat ook al weer? Uit een recent onderzoek van de organisatie Claims Conference mochten we opmaken dat maar liefst 23 procent van de Nederlandse jongeren geen weet heeft van de omvang van de Holocaust of zelfs meent dat het om een mythe gaat. Niet zo fraai.
Minister Yesilgöz keek om het te onderstrepen er heel zorgwekkend bij – dat kan ze goed
De eerste reacties waren dan ook overwegend verontrustend. Verschillende organisaties, zoals het CIDI en de Anne Frank Stichting, spraken over een zorgelijke ontwikkeling. Minister-president Mark Rutte liet weten geschrokken te zijn en minister Dilan Yesilgöz van Justitie zei in een interview dat ze de uitkomsten ‘zeer schokkend en zeer zorgwekkend’ vond. Om het te onderstrepen, keek ze er heel zorgwekkend bij – dat kan ze goed.
Anderen, onder wie hoogleraar statistiek (en UKrant-columnist) Casper Albers, lieten weten dat het onderzoek methodologisch en statistisch geen knip voor de neus waard is.
Er was onduidelijkheid over de uitvoering, de representativiteit van de onderzoeksgroep (iedereen tot 40 jaar werd tot ‘jongere’ bestempeld – iets wat ik zelf nogal hoopgevend vind, want dat doortrekkend zou ik voor jongvolwassene door kunnen gaan) en de definitie van Holocaustontkenners deugde van geen kant.
Een onderzoek dus om snel te vergeten? Ja. Dat neemt niet weg dat het met de kennis over de oorlog wel degelijk slecht is gesteld.
Een gedegen onderzoek uit 2018, dat onder 1500 leerlingen in het voortgezet onderwijs en mbo werd uitgevoerd, maakte duidelijk dat veel jongeren in beginsel geïnteresseerd zijn in de oorlog. De feitelijke kennis over de oorlog houdt echter niet over.
Hetzelfde gold voor de meeste leerkrachten (en hoe jonger, hoe minder die wisten)
Anne Frank werd door vrijwel alle leerlingen van een foto herkend, maar hoewel de meeste jongeren de oorlog wel associeerden met de Jodenvervolging, was een derde van hen onbekend met het begrip Holocaust. Ook de begrippen antisemitisme en genocide deden niet altijd een belletje rinkelen.
Met de kennis over militaire aspecten van de oorlog, de bezetting van Nederland, historische personages en begrippen als collaboratie en nationaalsocialisme was het al niet beter gesteld.
Samen met een thesestudent deed ik ruim tien jaar geleden een klein exploratief onderzoek onder leerkrachten en leerlingen uit groep 7 en 8 van vier basisscholen. Zonder te streven naar representativiteit, probeerden we een beeld te krijgen van de onderwijspraktijk door in een semigestructureerd interview met leerlingen en leerkrachten over de oorlog te praten: ‘Wat weten ze, wat vinden ze belangrijk, wat raakt hen’.
De kortste samenvatting van de uitkomsten zou kunnen luiden: ze vinden het belangrijk, het raakt ze, maar ze weten niet veel en wat ze weten is vaak fout. Hetzelfde gold trouwens voor de meeste leerkrachten (en hoe jonger, hoe minder die wisten).
Is dat zorgwekkend? Ja, maar in plaats van te blijven steken in morele verontwaardiging, is het beter eens te kijken naar de kwaliteit van het geschiedenisonderwijs, want dat laat over de hele linie te wensen over (het is niet alleen de oorlog waar jongeren niets of niet veel over weten).
Hoe dan ook: om niet te vergeten, zul je toch eerst moeten weten.
GERRIT BREEUWSMA