Is agressie meetbaar?
Wat vingers vertellen
Sociale en fysieke dominantie kunnen we afleiden uit gedrag én uiterlijk, stelt Alvaro Mailhos, die donderdag op zijn onderzoek promoveert.
Voetballers met relatief langere ringvingers vertonen vaker agressief gedrag. Zij kregen meer gele en rode kaarten.
De meest competitieve spelers overschatten bovendien hun eigen lengte, net zoals dieren zichzelf groot maken om hun dominantie te tonen.
Het verband tussen sociale dominantie en jezelf groot maken is ook zichtbaar bij je handtekening.
Bij vrouwen wordt de grootte van de handtekening bovendien geassocieerd met narcisme.
Maar wees voorzichtig met overhaaste conclusies, waarschuwt Mailhos: In het gedrag van mensen spelen andere factoren een veel belangrijkere rol.
Leestijd: 10 minuten (1350 woorden)
Theorieën over verbanden tussen biologische en psychologische eigenschappen zijn niet allemaal even onschuldig, bleek in het verleden al vaker. Niet zelden waren ze zelfs grote onzin, zegt Alvaro Mailhos (gedrags- en maatschappijwetenschappen). Maar dat wil niet zeggen dat er helemaal géén verband bestaat, bevestigde hij met een reeks onderzoeken waarop hij donderdag promoveert aan de RUG.
Mailhos promoveerde in de jaren negentig al op het gebied van moleculaire biologie. Nu werkt hij als docent evolutionaire psychologie aan de Universidad de la República in Uruguay. Daar ontmoette hij een paar jaar geleden RUG-hoogleraar sociale psychologie Bram Buunk, met wie hij zijn promotietraject startte.
‘Ik ben thuis in evolutionaire psychologie en seksuele selectiemechanismen, een onderontwikkeld vakgebied in Uruguay. Daar wilde ik aan bijdragen. Bovendien is mijn manier van onderzoeken bijzonder goedkoop. Als je weinig onderzoeksgeld nodig hebt, is dat een groot voordeel.’
Dominantie
Op het grensgebied van evolutionaire en sociale psychologie deed Mailhos onderzoek naar indicatoren van dominantie, zowel de meer ‘zachte’ sociale dominantie (‘leiderschap, zeg maar’) als agressieve dominantie, en interseksuele competitiviteit tussen mannen of vrouwen onderling.
Zo gebruikte Mailhos bij mannen de verhouding tussen de lengte van de wijs- en ringvinger als fysieke aanwijzing van agressieve dominantie. Dat is niet zomaar. ‘Als een foetus in de baarmoeder is blootgesteld aan een hoog testosteronniveau, is de ringvinger vaak langer dan de wijsvinger’, verklaart hij. ‘De 2D:4D-ratio, de verhouding tussen de wijs- en ringvinger, is een indicatie van het testosteronniveau. En het testosteronniveau heeft invloed op agressief gedrag.’
Brede kaken en vlezige lippen
Er is in het verleden vaker onderzoek gedaan naar het verband tussen lichamelijke kenmerken en menselijke eigenschappen.
De Italiaanse criminoloog Cesare Lombroso (1835-1909) stelde dat je aan het uiterlijk kan zien of iemand een geboren crimineel is.
Volgens Lombroso hebben misdadigers bepaalde uiterlijke kenmerken in bijvoorbeeld het gelaat: brede kaken, diepliggende ogen, doorlopende wenkbrauwen, een asymmetrisch gezicht, hoge jukbeenderen, afwijkende oren, haviksneus, vlezige lippen. Omgekeerd geldt dat mooie mensen een beter karakter hebben dan lelijke mensen.
Althans, dat dacht Lombroso.
Zijn theorie riep indertijd veel weerstand op. Critici stelden dat een onrechtvaardige samenleving de belangrijkste voedingsbodem is voor crimineel gedrag, niet het uiterlijk.
Het rechtstreekse verband tussen de vingerratio en agressief gedrag is lastig te meten. Mailhos bedacht een inventieve, meer objectieve meetwijze: voetbal. ‘Voetbal is de populairste sport in Uruguay en hoe goed je bent, speelt echt een rol in je sociale status’, zegt hij. Een voetbalwedstrijd is dus een ideale situatie voor een studie naar competitiviteit. Door de druk om de bal te winnen en het constante fysieke contact, komt agressie ook sneller naar voren.
Mailhos volgde een aantal jeugdteams in een Uruguayaanse voetbalcompetitie en telde hoeveel gele en rode kaarten de spelers haalden, als indicator van de frequentie en mate van agressief gedrag. Deze informatie legde hij naast de 2D:4D-ratio van dezelfde spelers. Wat bleek? De spelers die in een seizoen één of meer rode kaarten kregen, hadden een significant lagere 2D:4D-ratio – relatief langere ringvingers dus – dan hun teamgenoten die geen kaarten hadden gekregen. Ook het gewogen aantal kaarten dat zij gemiddeld per wedstrijd haalden, rood is zwaarder dan geel, lag hoger.
Helaas, of misschien juist gelukkig, is niet alles af te lezen aan je handen. Mailhos keek daarom ook naar psychologische eigenschappen als graadmeter voor dominantie. Om dat te doen, liet hij zich inspireren door de natuur. ‘We zien vaak dat dieren die een tegenstander tegenkomen zichzelf groot maken’, legt hij uit. ‘Honden en katten laten hun haren recht overeind staan en beren gaan op hun achterpoten staan.’
Lengte
‘In onze samenleving speelt lengte een vergelijkbare rol als graadmeter voor gezondheid, inkomen, sociaal milieu en uiteindelijk ook de mogelijkheid iemand fysiek schade toe te brengen.’ Daarom vroeg Mailhos voetbalspelers, die waren getest op interseksuele competitiviteit, naar hun lengte, zonder ze te vertellen dat hij dit daarna zelf zou meten. Spelers die competitiever waren, zouden volgens hem hun eigen lengte overschatten. Dat dat inderdaad gebeurde, is opvallend. Er was namelijk geen sprake van een directe confrontatie of dreiging waardoor spelers zichzelf ‘groter’ maakten.
‘Ik vroeg me dus af of er dan ook andere mechanismen zijn waarop de meest competitieve mensen zichzelf groter presenteren. Ik bedacht dat de handtekening ook een soort representatie van onszelf is en we de grootte ervan wellicht als een graadmeter voor sociale dominantie zouden kunnen gebruiken. Op basis van een ander onderzoek testten we daarnaast ook op narcisme, een vorm van sociale dominantie.’
Adrenaline en criminaliteit
Hoogleraar criminologie Wouter Buikhuisen, in de jaren zeventig verbonden aan de RUG, legde een verband tussen een criminele aanleg en biologische factoren.
Buikhuisen meende dat als je weinig stresshormoon aanmaakt (adrenaline), je ook minder gevoelig bent voor stress. Dat leidde tot de veronderstelling dat je dan minder snel bang wordt en dus eerder geneigd bent tot crimineel gedrag.
Buikhuisen kreeg veel kritiek. Criminelen worden niet geboren, zeiden tegenstanders net als in de tijd van Lombroso, maar worden gemaakt door de samenleving.
De discussie hierover is nog lang niet ten einde. Zo constateerde hoogleraar neurocriminologie Adrian Raine (VS) enkele jaren geleden: seriemoordenaars hebben veelal een abnormaal lage hartslag en ondervoede kinderen groeien eerder uit tot bendeleiders.
Wederom bleek Mailhos’ hypothese te kloppen. Sociaal dominante mensen hebben vaak een grotere handtekening, al waren de verschillen met het blote oog nauwelijks te zien. Bijzonder was dat er alleen bij vrouwen een verband is tussen de grootte van de handtekening en narcisme, ook nadat de resultaten op allerlei factoren getest waren.
‘Misschien is er een verschil in hoe mannen en vrouwen narcisme uiten’, denkt Mailhos. ‘Eerdere onderzoeken naar narcisme bij vrouwen laten zien dat dit zich vaak uit in fysiek vertoon: het uiterlijk, het gebruik van juwelen. In dit geval uitte zich dat in grotere handtekeningen met meer krullen en lijnen.’
Oppassen dus?
Betekent dit dat we voortaan moeten oppassen voor vrouwen met grote handtekeningen en mannen met lange ringvingers? Nou, nee, zegt Mailhos. ‘De uitkomsten zijn vooral theoretisch en statistisch relevant. Je moet de resultaten met een korrel zout nemen. Er zijn zoveel andere en veel belangrijkere factoren die een rol spelen bij het uiten van agressie en dominantie. Alleen als je alle andere factoren constant hebt, dán is er een verband aantoonbaar. Ik kan dus geen voorspellingen doen.’
Een voorbeeld dan? ‘Dat zou anekdotisch zijn, dan lijk ik wel een clown.’ Mailhos kiest zijn woorden zorgvuldig, en niet zonder reden. ‘Het is een gevoelig onderwerp, en je ziet te vaak grote koppen verschijnen in de sensatiepers. Dat de verhouding tussen je wijs- en ringvinger je succes in de liefde of je werk bepaalt bijvoorbeeld. Grote onzin natuurlijk.’
‘Ik wil dus voorzichtig zijn, maar ik wil mijn werk ook niet ontkrachten. Deze verbanden zijn een feit. En het is toch interessant dat iets wat in het tweede trimester van de zwangerschap plaatsvindt, een meetbaar effect heeft op dingen die gebeuren in het volwassen leven? Dit werpt een nieuw licht op de rol van biologische mechanismen op de neurale bedrading. Er gebeurt echt wat in je brein.’