De opmars van interactief onderwijs

De collegezaal blijft angstvallig stil. ‘Niemand?’, stamelt de docent. Iedereen kijkt geforceerd in zijn aantekeningen of duikt weg achter een laptopscherm. Tot de docent zelf het antwoord maar opdreunt. Een bekend beeld van een mislukte poging tot interactie.

Dat is niet zo gek volgens Birigt Snijder-Kuipers, universitair docent notarieel recht aan de RUG en kandidaat-notaris bij advocatenkantoor De Brauw in Amsterdam. ‘Als studenten weten dat je beurten geeft, dan gaan ze zich al snel verschuilen.’

Niet zitten maar staan

Sinds het begin van haar onderwijscarrière probeert Snijder-Kuipers de participatie tijdens colleges te verhogen en haar studenten uit te dagen. Hoe? Niet zitten maar staan, bijvoorbeeld. ‘Het zorgt voor een andere dynamiek, je praat op een ander niveau met elkaar.’ En als een student zich in de discussie wil mengen, krijgt hij van Snijder-Kuipers een pluche dobbelsteen met interne microfoon (een Catchbox) toegeworpen.

Het vak gaat meer leven, de stof blijft beter hangen en de studieresultaten gaan omhoog

Snijder-Kuiper is zelf tot haar werkwijze gekomen maar hij sluit naadloos aan bij een bredere beweging: flipping the classroom. Dit fenomeen is in 2015 dankzij­flipped classroom-goeroe Eric Mazur uit Harvard komen overwaaien naar de RUG. Het RUG-ondersteuningscentrum voor onderwijs ESI (‘Educational Support and Innovation’) biedt in het kader van ‘docentprofessionalisering’ een gelijknamige cursus aan.

Kort gezegd is de ‘omdraaigedachte’ dat er veel meer uit een hoorcollege valt te halen dan alleen het overbrengen van informatie. Studenten moeten door middel van actie tijdens college spelen met de stof. Het resultaat: het vak gaat meer leven, de stof blijft beter hangen en de studieresultaten gaan omhoog. Het ‘hoorcollege oude stijl’ laat op dat vlak te veel liggen.

Hoorcollege afschaffen

Onder sommige van Mazurs volgelingen klinkt zelfs een radicale roep om afschaffing van het klassieke hoorcollege. Snijder-Kuipers wil zo ver niet gaan, maar wel denkt zij dat het over twintig jaar niet meer bestaat. ‘Twee uur luisteren naar een verhaal met minimale interactie sluit niet aan bij deze tijd’, zegt ze. ‘Studenten leren nu anders. De toegenomen digitalisering en snelheid vereisen andere vaardigheden van studenten.’

Twee uur luisteren naar een verhaal met minimale interactie sluit niet aan bij deze tijd

Tijdgeest en toenemende digitale snufjes zijn voor hoofddocent natuurkunde Diederik Roest niet de doorslaggevende argumenten voor meer interactie. Hij kijkt vooral naar de onderzoeksresultaten. ‘Die wijzen steeds meer uit dat het gewoon efficiënter is’, zegt hij zelfverzekerd.

Roest introduceerde een aantal jaren geleden stemkastjes. Hij stelde de studenten centraal een vraag en na de eerste stemming splitste hij hen op in kleinere discussiegroepen. Daar trad het peer-element in werking: door met elkaar over de stof te praten, neem je het beter in je op.

Met succes: ‘Bij de tweede stemming gaf bijna iedereen het goede antwoord. Kennelijk is er een soort wisdom of the crowd.’ Inmiddels heeft Roest, die tien procent van het eindcijfer baseert op de stemkeuzes tijdens college, de stemkastjes vervangen door het online Mentimeter. De resultaten verschijnen direct in beeld.

Ook hoogleraar privaatrecht Charlotte Pavillon gebruikt dit systeem en is dik tevreden. ‘Het leent zich bijzonder goed voor juridisch onderwijs, zeker in de masterfase’, zegt ze. ‘Over bepaalde uitspraken van de Hoge Raad kun je verschillend denken. Zo’n online poll biedt daar een mooi laagdrempelig podium voor.’

Quiz

Wie studenten ook voorafgaand aan het college wil betrekken, kan putten uit verschillende programma’s. Zo laat Snijder-Kuipers studenten zelf een quiz maken in het programma Kahoot!. ‘Dat bevordert zelfstudie op een ontspannen manier en de vrijwilliger die de quiz gemaakt heeft, ontvangt een kleinigheid.’

Hoogleraar literatuurwetenschap Pablo Valdivia maakt heuse TED talks van zijn colleges dankzij een goede voorbereiding in Perusall: een online platform waarop studenten de literatuur kunnen lezen en voorzien van opmerkingen. ‘Het programma monitort waar de moeilijkheden liggen en zo weet ik waar ik op moet focussen tijdens college’, zegt hij. ‘Colleges worden op die manier een stuk dynamischer.’ Om iedereen tijdens college bij de les te houden, stelt hij bovendien om de twintig minuten een paar quizvragen.

Opwarmen

Niet iedereen heeft hippe programma’s nodig om actievere colleges te geven. Bayu Jayawardhana, hoogleraar mechatronica en niet-lineaire regeltechniek, doet het nog old school. Om de zaal op te warmen, start hij met een groepsquiz. Een van de studenten mag de uitkomst ouderwets op een krijtbord schrijven. Heeft hij het antwoord goed, dan krijgt de ‘winnaar’ als teken van waardering een door Jayawardhana zelf gevouwen origamibeestje.

Mooi natuurlijk, al die creativiteit tijdens hoorcolleges. Maar wat vinden de studenten zelf? Uit de vakevaluaties blijkt dat het aanslaat en de reacties tijdens colleges zijn positief, aldus de docenten. Slechts een enkeling vindt het niks en luistert liever twee uur lang. Vooral Valdivia wordt hogelijk gewaardeerd met een 4,8 (uit 5) voor interactie. ‘Het is belangrijk dat je van tevoren een aantal samenhangende doelen met een plan van aanpak opstelt aan het begin van een vak’, zegt hij. ‘Studenten weten dan wat de bedoeling is.’

Cultuurshock

Toch gaat het niet altijd goed, weet onderwijskundig onderzoeker Cor Suhre. In het collegejaar 2015-2016 deed hij onderzoek naar nieuwe lesmethodes bij het vak Europees Recht, al jaren een struikelblok in de bachelor. Studenten moesten zich voorbereiden door zelfgemaakte video’s van docenten te bekijken en opgaven te maken om in het hoorcollege te bespreken. ‘Maar zij vonden het helemaal niks’,  vertelt Suhre. ‘Ik denk achteraf dat de cultuurshock te groot was. Rechtenstudenten zijn toch gewend om te zitten en te luisteren’, verklaart hij. Het onderzoek kon hij staken: project flipped classroom was mislukt.

Ik ga niet propageren dat wij alleen flipped classrooms moeten krijgen

Of en hoe het concept werkt, verschilt dus per faculteit, denkt ook rector magnificus Elmer Sterken. ‘Bij een college wiskunde heb je een andere manier van interactief zijn dan bij wijsbegeerte’, zegt hij. Toch gelooft hij in de kracht van interactie, omdat er tenslotte verschillende mensen met verschillende karakters in de zaal zitten. ‘Als je contact maakt met die individuen, krijg je een rijkere omgeving.’

Sterken verwacht dat docenten de komende tijd blijven zoeken naar meer interactie. En dat is belangrijk, vindt hij. Maar van het radicaal afschaffen van het klassieke hoorcollege is hij geen voorstander. ‘Ik ga niet propageren dat wij alleen flipped classrooms moeten krijgen. Naast interactie is het nog altijd goed om jezelf te trainen om gewoon twee keer drie kwartier te luisteren. En de mensen die een mooi verhaal kunnen vertellen, zullen altijd bestaan.’

Engels