Gevaarlijke kruisingen

De grote gele borden zijn van verre al te zien. Kom je dichterbij, dan kun je hun dringende boodschappen lezen. ‘Let op! Situatie gewijzigd!’

Het is maandagochtend. Te laat om nog van spits te spreken. Toch is de kruising Wilgenpad-Eikenlaan verschrikkelijk druk. Begin deze maand ging het vernieuwde fietspad tussen binnenstad en het Zerniketerrein open.

De gemeente heeft het fietspad fors laten verbreden. In plaats van zo’n tweeënhalve meter is het nu vier meter breed, vertelt woordvoerder Floor Olijve. ‘Dat was hard nodig, gezien het grote aantal fietsers dat er gebruik van maakt.’

Vijftien- tot twintigduizend per dag rijden er over het nieuwe pad, dat in de volksmond ‘Roze loper’ heet. Die bijnaam heeft het pad niet alleen te danken aan de comfortabele breedte, maar ook aan de felle kleur van het beton, scherp afstekend tegen het auto-asfalt.

De klap op de vuurpijl? Rozeloperfietsers hebben voorrang op de verschrikkelijk drukke kruising Wilgenpad-Eikenlaan. Hoort allemaal bij de status van ‘slimme route’ die het Wilgenpad van de gemeente gekregen heeft. Een speciale weg voor studenten die van de binnenstad naar het Zerniketerrein moeten, of terug.

De eerste weken na opening van het nieuwe fietspad stonden er verkeersregelaars om de boel in goede banen te leiden, maar inmiddels zijn die weg en mogen we het zelf uitzoeken. De ene na de andere automobilist moet abrupt in de ankers. Soms is het maar net op tijd. ‘Let op! Situatie gewijzigd!’, schreeuwden de gele borden nog zo.

Kwetsbaar

Wie Groningen zegt, zegt fietsen. De Martinistad is er in binnen- en buitenland beroemd om. Er zijn maar weinig plekken waar het voor de tweewieler zo goed toeven is als hier. Dat is niet toevallig: al sinds de jaren zeventig maakt de gemeente bewust beleid om fietsen in de stad te stimuleren.

Maar wie op een willekeurige maandagochtend naar die kruising Wilgenpad-Eikenlaan gaat kijken, en het een paar keer bijna – of echt – ziet misgaan, wordt met z’n neus op een pijnlijk feit gedrukt: op een fiets ben je kwetsbaar. Zeker op zo’n gevaarlijke kruising, en deze is bepaald de enige niet. Waar moet je goed oppassen in de number one cycling city?

‘Deze locaties zijn vooral genoemd tijdens de gesprekken die we hebben gevoerd met bijvoorbeeld bewoners, de Fietsersbond en ondernemers’, zegt gemeentewoordvoerder Olijve over het lijstje gevaarlijke punten. Maar wat maakt nou juist deze kruisingen tot knelpunten?

‘Het komt eigenlijk altijd door de onvoorspelbaarheid van het gedrag van anderen’, zegt Dick de Waard, adjunct-hoogleraar verkeerspsychologie en mobiliteitsbehoud aan de RUG. ‘Daar wordt een plek gevaarlijk van.’

In het verkeer ben je voortdurend bezig situaties in te schatten. Wat gaat die auto doen? Slaat die bus nu al af, of wacht ie nog even? Kan ik nog op tijd voor die vrachtauto langs? Hoe lastiger een situatie zich laat inschatten, hoe meer risico je loopt. Dat kan komen doordat er zó veel verschillende wegen kruisen dat je het overzicht kwijt bent, maar ook door grote drukte of beperkt zicht.

Zorgeloos

Dat kruispunt Wilgenpad-Eikenlaan is een schoolvoorbeeld. Over het Wilgenpad komen dagelijks twintigduizend fietsers. De Eikenlaan is bij auto’s geliefd, niet alleen om in de noordelijke wijken te komen, maar ook als oprit naar de ringweg. Bomen en hekken maken het voor automobilisten moeilijk om te zien of er fietsers aankomen. En die fietsers, die suizen zorgeloos de kruising over. Waarom ook niet? Die auto’s stoppen toch wel?

‘Ik ben op zich fervent fietser, maar soms is het echt veiliger om ze geen voorrang te geven’, zegt De Waard. ‘Ze kruisen op de Eikenlaan een hele grote stroom: twee keer een fietspad en twee keer een autoweg.’

Hij is niet de enige die zijn twijfels heeft bij de nieuwe situatie. Die is dan ook nog niet definitief. De gemeente houdt voorlopig goed in de gaten of de aanpassingen bij de Wilgenpad-Eikenlaankruising niet tot opstoppingen of ongevallen leiden, legt Olijve uit. ‘Na 1 november nemen we een besluit over het vervolg.’

Blijft de voorrangssituatie toch zo, dan kan de gemeente de kruising eventueel nog verder verbeteren. ‘Met remmende maatregelen voor autoverkeer, bijvoorbeeld, om het nog veiliger te maken.’

Ook met andere notoire gevaarlijke punten heeft de gemeente plannen. Zo moet de Korreweg een fietsstraat worden. Deze week is begonnen aan een fietsrotonde voor de beruchte kruising Wilhelminakade-Prinsesseweg.

De Waard vindt de plannen voor de rotonde er goed uitzien. ‘De auto’s blijven verder van de fietsers af, dat is veiliger. Het zicht is beter. En de beslissingen die je moet nemen zijn meer uitgesplitst.’ Jezelf op hoop van zegen de kruising over gooien is dus niet meer nodig.

Weg met de regels

Wil je een bepaald punt veiliger maken, dan raadt De Waard een aanpak op drie verschillende niveaus aan. ‘Ingrijpen in de infrastructuur, voorlichten en handhaven’, somt hij op. In het geval van de Wilhelminakade-Prinsesseweg is niveau één de fietsrotonde. ‘Voorlichten kan bijvoorbeeld met borden.’ Houden mensen zich echt hardnekkig niet aan de gewijzigde regels? ‘Dan kun je bonnen laten uitschrijven.’

Er is trouwens een andere manier om het verkeer veiliger te maken: alle regels opheffen. Nee, serieus.

‘Shared space heet dat en het werkt vaak heel goed’, zegt De Waard enthousiast. ‘In een shared space maak je namelijk gebruik van de onvoorspelbaarheid van anderen.’ Verkeerslichten, -borden en stoepranden zijn er expres weggelaten. Alle verkeersdeelnemers zijn elkaars gelijken, niemand heeft voorrang.

Dat lijkt vragen om chaos, maar het tegenovergestelde blijkt te gebeuren. ‘Doordat er geen regels zijn, zijn mensen hun houvast kwijt en lossen ze dingen onderling op door goed op elkaar te letten en contact te maken’, legt De Waard uit. ‘Bovendien zorgt de onzekerheid ervoor dat ze snelheid minderen.’ Botsen er dus toch twee op elkaar, dan gaat dat minder hard.

Tegelijk groen

Er is een typisch Gronings verschijnsel dat erg bij zo’n shared space in de buurt komt: tegelijk groen voor fietsers. Op vrijwel alle kruisingen in de stad springen de verkeerslichten voor alle fietsers, uit alle richtingen, tegelijk op groen.

De gebruikelijke voorrangsregels vervallen: het is een kwestie van goed kijken, slim laveren en zo heelhuids aan de overkant zien te komen. Nieuwelingen in 050 hebben de eerste paar keer geen idee wat ze overkomt. Saillant detail: Rotterdam heeft het ooit ook geprobeerd, tegelijk-groen-kruisingen. Er gebeurden prompt twee ongelukken en na een halve dag stopte het experiment.

‘Voor fietsers zit er een groot voordeel aan het tegelijk groen’, vindt Olijve. ‘Fietsers die linksaf willen, kunnen in één keer oversteken.’ Anders zouden ze eerst moeten wachten op groen om over te steken, dan de fiets draaien en vervolgens weer wachten op groen, aldus de gemeentewoordvoerder. Veel te omslachtig allemaal.

Bovendien heb je bij tegelijk groen geen omkijken naar gemotoriseerd verkeer op het kruispunt. ‘Dat maakt het voor fietsers een hele verkeersveilige oplossing. Dodehoekongevallen (fiets rechtdoor in combinatie met vrachtauto rechtsaf, red.), die we tot zo’n tien jaar geleden jaarlijks wel een paar keer hadden, komen hier inmiddels niet meer voor.’

Dick de Waard is iets genuanceerder. ‘Het tegelijk groen is op zich een efficiënt systeem, maar niet overal. Er moet echt veel ruimte zijn, zodat je om elkaar heen kunt. Op kleine kruisingen is het ineens een stuk minder handig.’ Bovendien: je moet er maar net mee om kunnen gaan. ‘Er wordt ook veel over geklaagd. Vooral ouderen vinden het eng.’

Engels