Bye bye privacy

Internationale studenten in het Rikkers-Lubbershuis krabden zich een paar weken geleden flink achter de oren, toen werklui een bewakingscamera installeerden, precies in de hoek van hun ruime woonkamer. ‘We hadden geen idee wat er aan de hand was. Die mannen kwamen gewoon binnen en hingen de camera’s op zonder al te veel te zeggen’, zegt student economie en bedrijfskunde Oliver Horstmann.

Sinds die dag in september hebben de studenten gemengde gevoelens over dat starende oog in hun woonkamer. Sommigen zeggen dat ze er zo langzamerhand aan wennen. Maar anderen balen ervan.

Die mannen kwamen gewoon binnen en hingen de camera’s op

De huurders van het Rikkers-Lubbershuis zijn niet de enigen die zich moeten neerleggen met het voortdurende geloer van een cameralens. The Student Hotel en het voormalig rehabilitatiecentrum aan de Vondellaan gebruiken ook camera’s. Hoewel er geen officiële registratielijst van bewakingscamera’s in Nederland is, schat het journalistieke blog Sargasso het aantal ver boven de één miljoen. Ook in Groningen worden we in de gaten gehouden, of we dat nu leuk vinden of niet.

Veiligheid voorop

In het Rikkers-Lubbershuis hing de huurbaas de camera’s op om de studenten in toom te houden na klachten over geluidsoverlast van de buren. Maar hoe zit het met privacy? ‘Iedere installatie van camera’s is een inbreuk op het privéleven van de betrokkenen. Het heeft gevolgen voor het waarborgen van hun recht op databescherming’, zegt Jonida Milaj-Weishaar, onderzoeker aan de rechtenfaculteit.

Maar in het geval van studentenhuizen kunnen de openbare veiligheid en bescherming van de rechten en vrijheden van derden een rechtvaardiging vormen. ‘Denk aan het voorkomen van diefstal of vernielingen aan het pand’, legt Milaj-Weishaar uit.

Strenge beveiliging

Masterstudent Frans Clemence voelt zich prettig bij de strategisch geplaatste camera’s, vertelt ze. ‘Ik voel me goed over die camera’s. Meestal denk ik er helemaal niet over na’, zegt Clemence.

Ze denkt dat strenge beveiliging, dus toezicht, wel móet in een gebouw als The Student Hotel. ‘In deze stad wordt misbruik gemaakt van internationale studenten. Als hier iets gebeurt, zorgen de camera’s dat de de dader gemakkelijker kan worden gevonden.’

In deze stad wordt misbruik gemaakt van internationale studenten

Bij de provisorische studentenaccommodatie aan de Vondellaan zijn dergelijke zorgen bepaald niet onrealistisch. Rond de ingangen van het gebouw werden onlangs vijf camera’s geïnstalleerd, na een stuk of twaalf pogingen tot inbraak in drie maanden tijd. ‘Het is hier absoluut veiliger geworden’, zegt de Ierse masterstudent Tadhg O’Sullivan. Hij denkt dat bewakingscamera’s voor criminelen ‘een afschrikwekkende werking’ hebben.

Erwin Vos, een van de eigenaren van het gebouw, zegt dat de studenten zelf vroegen om camerabewaking na de diefstallen. Vos is tot nu toe tevreden met de resultaten. ‘De beelden hebben daadwerkelijk geholpen bij het identificeren van een inbreker. Die is vervolgens ook gearresteerd. Dit is een kleine overwinning voor ons.’

Overtuigend bewijs

Het incident gebeurde slechts een paar dagen nadat de camera’s waren opgehangen. Bewoners filmden de indringers met hun telefoons en vroegen de huurbaas om de beelden van de bewakingscamera’s. Maar Vos weigerde: ‘We delen onze beelden alleen met de politie. We kunnen ze niet aan de studenten geven.’

De Vondellaanhuurders zeggen dat ze een deel van de gevraagde beelden alsnog van Vos’ ‘erg behulpzame’ neef kregen. ‘Maar toen de huisbaas erachter kwam, werd hij kwaad en blokkeerde onze toegang tot de beelden’, stelt een bewoner. Vos kan zich zoiets niet herinneren.

24 uur per dag gefilmd worden en vervolgens geen toegang tot de beelden hebben – is dat eerlijk? De Nederlandse regelgeving rond cameratoezicht suggereert dat individuen mogelijk recht hebben op toegang tot gegevens, als ze weten dat ze zelf in de opnames voorkomen.

Ongemakkelijk

Betekent dat dat de Vondellaanstudenten toegang zouden moeten krijgen tot de opnames in hun huis? Nee, niet per se. Jonida Milaj-Weishaar begrijpt het besluit van Erwin Vos om de beelden niet te delen. ‘Mensen hebben het recht op toegang tot hun persoonlijke data, maar niet tot die van anderen’, legt ze uit.

Mensen hebben het recht op toegang tot hun eigen persoonlijke data

Experts wijzen erop dat dat voortdurend toezicht mensen ervan weerhoudt om te doen wat ze willen. ‘We neigen tot zelfcensuur. In het openbaar gedragen we ons anders dan thuis’, legt Milaj-Weishaar uit. ‘Je gedraagt je anders tegenover je ouders dan tegenover je jeugdvrienden. Anders tegenover je collega’s dan naar je partner of je baas.’

Studenten lijken erg op hun hoede als het om hun privacy gaat. ‘Ik zou niet willen dat iemand mij in mijn pyjama ziet, of dat ik dronken thuis kom. Ik zou zelfs mijn vriend niet zoenen voor die camera’, zegt Clemence, die bewaakt wordt door een camera in de gang naar haar kamer. De aanwezigheid ervan in haar directe leefomgeving maakt dat ze zich ‘ongemakkelijk’ voelt. ‘Mensen hebben recht op een privéleven buiten een openbare zone’, vindt ze.

Luidruchtige studenten

Privacyschending is de kern van de verhitte discussie die de Vondellaanbewoners in twee kampen spleet. Het merendeel van de huurders wilde dat de huurbaas veiligheidscamera’s zou installeren, naast de camera’s die al buiten hangen. Ze redeneerden dat de camera’s binnen niet alleen inbrekers zouden afschrikken, maar ook luidruchtige, vervelende en ‘irritante’ studenten in toom zouden houden.

Anderen, zoals Tadhg, zijn het daar niet mee eens. ‘Er is hier niets gebeurd om dat te rechtvaardigen’, zegt hij. Er waren een paar kleine incidenten, maar die hebben we altijd onderling opgelost. De camera’s zouden alleen maar een algemene angst creëren om gepakt te worden voor kleine ongelukjes, waarbij niemand schade wilde veroorzaken.’

Tadhg denkt dat als studenten ‘de hele tijd op hun hoede moeten zijn’, ze wel een manier zouden vinden om de camera’s te ontvluchten, bijvoorbeeld door de feestjes uit het zicht te houden.

De gemengde reacties gaan in de kern over vertrouwen en onderlinge relaties, legt psychologie professor Tom Postmes van de RUG uit. ‘De reactie van mensen op het installeren van een beveiligingscamera onthult de relaties met degenen die het apparaat ophingen.’

Te veel macht

Zorgen over mogelijk gebruik van de beelden kan duiden op verminderd vertrouwen in de verantwoordelijke persoon – de huisbaas, bijvoorbeeld. ‘Aan de andere kant, als je anderen in je omgeving niet vertrouwt, kan het ophangen van camera’s wel degelijk zinnig lijken vanwege de eigen veiligheid.’

Maar uitzoeken wie gelijk heeft en wat dat betekent voor al de camera’s die al overal hangen, is moeilijk. ‘Er spelen zoveel factoren, gedragingen, gevoelens, en mogelijke consequenties mee dat het heel moeilijk is die te ontwarren.’

Volgens Tadhg komen de meningsverschillen rond cameratoezicht uiteindelijk neer op verschil in karakter. ‘Het gaat niet om waar je vandaan komt, maar om wie je bent. Sommige mensen willen gewoon te veel macht en te veel controle.’

Engels