Wondermiddel of gevaarlijk?

Als Lisa* probeert te studeren, is het eigenlijk tegen beter weten in. Het gaat namelijk altijd hetzelfde en nooit goed. Na een paar minuten wordt ze onrustig. Checkt ze haar telefoon ‘ook al leg ik die expres in een andere kamer’. Klopt ze bij huisgenootjes aan, om te kijken of daar afleiding te vinden is. ‘Het lukt gewoon niet.’

Tot het pilletje dat alles anders maakt.

‘Ik dacht, wauw’, herinnert ze zich. ‘Normaal gesproken gebeurt er in mijn hoofd van alles tegelijk. Met ritalin wordt het rustig.’ Wat eerder niet lukte, met één ding tegelijk bezig zijn, ging ineens vanzelf. ‘Je bent aan het werk zonder dat je het doorhebt.’

Lisa’s wondermiddel heet methylfenidaat, maar staat beter bekend onder de merknaam ritalin, of kortweg ‘rita’. Als ze het inneemt, komt dopamine vrij in de hersenen, die weer wordt omgezet in noradrenaline. Ziedaar de flow, waardoor ze zomaar drie uur in een tekst verdiept kan zijn zonder dat ze het echt merkt.

Mateloos populair

Ritalin is, om voor de hand liggende redenen, mateloos populair onder studenten. Eigenlijk is het een geneesmiddel, dat wordt voorgeschreven aan mensen met de diagnose ADHD of ADD. Maar de praktijk ziet er anders uit.

Het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) peilde dit jaar het ritalingebruik onder vierhonderd studenten. Ruim een kwart van hen slikt het wel eens, zo bleek uit die peiling. In de meeste gevallen om zich beter te kunnen concentreren, en soms tijdens het uitgaan – het geeft een speedachtig effect. Een diagnose of een doktersrecept is er vaak niet aan te pas gekomen.

Maar hoe komen ze er dan aan?

Een diagnose of doktersrecept is er vaak niet aan te pas gekomen

Bijvoorbeeld bij tweedejaarsstudent Floyd. Hij heeft ADHD. Met het recept van de huisarts haalt hij per keer twee doosjes ritalin op bij de apotheek. Bijna altijd maakt hij zelf alle pillen op, maar een enkele keer geeft hij ze weg aan een huisgenoot. ‘Ik hoef er dan geen geld voor, het is dankzij m’n verzekering toch gratis.’

Floyd voorziet natuurlijk geen hele stad van ritalin. Maar er zijn heel veel studenten zoals hij, blijkt uit een rondgang van de Universiteitskrant. Alle studenten die we benaderen, geven aan dat ze ‘via via’ heel gemakkelijk aan een pilletje kunnen komen.

Vijf euro per pil

Psychologiestudent Jorrit* krijgt ritalin van zijn huisgenoot, die ADD heeft. ‘Ik krijg de pilletjes gratis van hem, aan anderen verkoopt hij ze soms. Voor drie tot vijf euro per pil, zoiets.’

‘Je moet echt een netwerkje hebben’, zegt Lisa. Zij moest daar iets meer moeite voor doen dan Jorrit. ‘Toen ik merkte dat ik het goed kon gebruiken, ging ik rondvragen bij wie ik het zou kunnen krijgen. Ik kreeg eerst nummers van drugsdealers, maar die hebben het meestal niet.’

Uiteindelijk vond ze iemand die zijn ritalin doorverkocht. Ze kocht aan het begin van het collegejaar zestig pillen van hem. In strips van vijftien, à tien euro per strip. ‘Daar heb ik de rest van het jaar genoeg aan, want ik gebruik het alleen als ik echt moet stampen.’ Zelf geeft Lisa ook wel eens pillen uit haar voorraad weg aan vrienden.

Verboden

Ritalin valt onder de Opiumwet. Doorspelen, handelen of onrechtmatig in bezit zijn van ritalin is dus verboden. Om te voorkomen dat cliënten meer ritalin in bezit hebben dan nodig, zien zowel huisarts als apotheker toe op de verstrekking ervan.

‘Een huisarts kan methylfenidaat voorschrijven als iemand de diagnose ADHD heeft’, zegt Mariëlle van Avendonk van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). ‘Maar we adviseren wel om daar heel terughoudend mee te zijn.’ De voorkeur gaat uit naar oplossingen zónder pilletjes: therapie of begeleiding. Pas als dat niet werkt, is ritalin een optie.

Ik kreeg eerst nummers van drugsdealers, maar die hebben het meestal niet

De juiste hoeveelheid voorschrijven is een kwestie van per patiënt proberen. ‘Een geneesmiddel wordt voor de eerste keer meestal voor twee weken voorgeschreven’, vertelt Ebian Brill van apotheek Hanzeplein in Groningen.  ‘Zo voorkom je dat het medicijn wordt weggegooid als het na drie dagen niet bevalt. Ook als het doktersvoorschrift voor langere tijd is, maakt de apotheek daar twee weken van.’

Na de proefperiode geeft de apotheek, net zoals bij andere medicijnen, voor maximaal drie maanden ritalin mee. Hoeveel dat per patiënt is, hangt af van de dosis die de huisarts heeft voorgeschreven. ‘Stel dat de huisarts één pil per dag voorschrijft, dan krijgt iemand dus negentig pillen mee’, zegt Brill.

‘We hebben als apotheek een aanvullende wettelijke verplichting om toe te zien op het leveren van geneesmiddelen die onder de Opiumwet vallen. Recepten moeten aan een extra strikte voorwaarden voldoen, waarop de apotheek controleert.’ Daarnaast worden de voorraden minutieus geregistreerd, gesorteerd op middel en op voorschrijvende arts, stelt hij.

Overgebleven pillen

Maar hoe kan het dan, met al dat toezicht en al die regels, dat Jorrit, Lisa en zoveel anderen ‘overgebleven’ pillen kunnen kopen of krijgen?

‘Mijn huisgenoot krijgt genoeg ritalin om het iedere dag te nemen, maar dat doet hij niet’, legt Jorrit uit. ‘Dat vindt hij niet prettig, vanwege de bijwerkingen. Dus neemt hij alleen als het echt moet. Veel minder dan de voorgeschreven dosis.’

Floyd vermoedt dat het niet al te moeilijk is om er zelf voor te zorgen dat je dosis wordt verhoogd. Hij krijgt op het moment twee doosjes per drie maanden, maar dat staat niet in steen gebeiteld. ‘Ik kan denk ik ook wel aan vier, vijf doosjes per maand komen, als ik maar met een goed verhaal bij de huisarts kom.’

Mariëlle van Avendonk van het NHG ziet het doorspelen van ritalin met lede ogen aan. ‘Ik vind het echt heel onverstandig. We adviseren niet voor niets terughoudendheid: de langetermijneffecten van ritalin zijn nog nooit goed onderzocht. Als een kind een aantal jaar ritalin krijgt, weten we bij wijze van spreken hoe het is op z’n achttiende. Maar op z’n dertigste, of z’n veertigste? Daar is helemaal niks over bekend.’

Bijwerkingen

Ook is, in tegenstelling tot de meeste medicijnen, bij ritalin voornamelijk onderzoek gedaan naar het effect dat het heeft op kinderen. Brill: ‘De meerwaarde ervan is bij kinderen weliswaar aangetoond, maar voor het gebruik van dit middel bij volwassenen is geen meerwaarde aangetoond.’

Ik kan wel aan vijf doosjes komen als ik met een goed verhaal bij de huisarts kom

Bovendien levert methylfenidaat, naast die fijne concentratiepiek, allerlei bijwerkingen op die minder fijn zijn. ‘Daarom neem ik nooit meer dan één pilletje op een dag’, zegt Lisa. ‘Je kunt er hoofdpijn van krijgen, zweethanden, hartkloppingen.’

Het middel kan ook je stemming sterk beïnvloeden. Eén van de studenten die we benaderden, is om die reden met ritalin gestopt: het verpestte zijn persoonlijkheid, vond hij. ‘Iemand die echt veel ritalin gebruikt, wordt daar emotioneel afstandelijk van’, beaamt Jorrit. ‘Dat kun je echt merken.’

Lisa kan zich de keer nog goed herinneren dat ze voor een tentamen ook een pilletje had geslikt. ‘Normaal gesproken ben ik best een blij iemand. Daarbij was dit mijn laatste tentamen. Als dat klaar is, voel je je altijd lekker euforisch:, gelukt, achter de rug! Die keer wandelde ik de tentamenhal uit en voelde ik niks. Helemaal niks.’

Feestjes

Waarom wordt ritalin zoveel voorgeschreven? Apotheker Brill: ‘Het maatschappelijk belang bij een middel om kinderen met ADHD te kunnen behandelen, is klaarblijkelijk groot en het is niet zo dat er nog andere middelen zijn die wél heel goed werken.’ Bovendien ligt het probleem breder, vertelt Brill: ‘Waarom is ADHD zo’n groot probleem in de 21e eeuw en was dat niet zo in de 20e eeuw?’ Ook hij heeft daar geen antwoord op.

Je kunt er hoofdpijn van krijgen, zweethanden, hartkloppingen

Ondanks al die bedenkingen maken de studenten zich geen zorgen. ‘Ik gebruik het echt maar sporadisch, op feestjes’, zegt Jorrit. ‘Ik ben ook niet verslavingsgevoelig. Dus voor langetermijngevolgen ben ik eigenlijk niet bang.’

Wat Lisa betreft wegen de nadelen simpelweg niet op tegen de voordelen. ‘Ik heb het wel zonder geprobeerd, hoor. Ik ben bij het Studenten Service Centrum geweest, en bij een psycholoog, om te kijken of ik op een andere manier iets aan mijn concentratie kon doen. Dat kon niet. Zonder ritalin kan ik gewoon niet studeren.’

Op de vraag of ze na haar studie stopt met het middel, is ze even stil. ‘Ik hoop het wel’, zegt ze. ‘Hangt af van de baan die ik dan krijg, en of ik daar veel voor moet lezen.’

De namen van Lisa en Jorrit zijn op hun verzoek gefingeerd. Hun echte namen zijn bij de redactie bekend.

Engels