Proefkonijnen #9Een nare film kijken
‘Ik voel walging, verdriet, medelijden’
Door Ana Tudose
By Ana Tudose
Ana Tudose
Akelige filmscènes kijken doe je niet zomaar even – althans, niet als je meedoet aan een psychologisch onderzoek. Eerst krijg ik informatie over het experiment en moet ik er expliciet mee instemmen om door te gaan. Dan moet ik een vragenlijst invullen zodat de onderzoekers kunnen bepalen of ik geestelijk gezond ben en dus mag meedoen.
Het onderzoeksproject waarvoor ik naar het Heymansgebouw ben gekomen, kijkt naar het effect van verontrustende videobeelden op gezonde universiteitsstudenten. ‘We gaan na hoe vaak deelnemers terugdenken aan de film en of de taken die ze uitvoeren na het kijken invloed hebben op het al dan niet ervaren van flashbacks in de week erna’, legt derdejaars student Janina Tessmann me uit.
Ik beantwoord diverse vragen over mijn welzijn, hoe ik me de afgelopen week voelde en of ik last heb van depressieve klachten. Dat duurt ongeveer tien minuten. Goed nieuws: ik mag door naar het volgende deel van het experiment, hoor ik van Janina als ze mijn score heeft gecheckt.
Computerspel
Ik moet een spelletje Tetris spelen. Dat verbaast me, maar ik ben ook nieuwsgierig: waarom vragen ze me om een computerspel te doen? Ik heb al heel lang geen Tetris meer gespeeld en ik doe het dus erg slecht. Net als ik mijn revanche wil nemen na het eerste spel, gaat de timer af en komt Janina binnen voor het volgende onderdeel.
‘Je gaat wat scorelijsten invullen over je humeur en daarna krijg je een film van twaalf minuten te zien met daarin scènes die soms geacteerd zijn en soms echt’, vertelt Janina. Die bevatten bloed, ernstige verwondingen, expliciet fysiek en seksueel geweld en dode mensen en kunnen me overstuur maken, gaat ze verder. ‘Probeer niet weg te kijken. Stel je voor dat je erbij bent en dat je het ziet gebeuren. Als het je te veel wordt, kun je op elk moment stoppen en mij vragen om binnen te komen.’
Dan doet ze het licht uit en trekt de deur achter zich dicht, waardoor de kamer pikkedonker is. Ik voel me een beetje gestrest raken. Ik adem langzaam in en uit om mijn kloppende hart tot rust te brengen. Dan zet ik de koptelefoon op en druk op ‘play’.
Auto-ongeluk
In de eerste video is een ongewoon auto-ongeluk te zien. Het voertuig raakt van de weg en vliegt over een groep kinderen heen die in een cirkel aan het spelen zijn. Ik kijk bijna weg, maar ik probeer gefocust te blijven en mijn ogen op het scherm te houden. Ik frons alleen maar en wacht op de volgende scène.
Een paar van de scènes herken ik uit films of series: The Revenant, Gone Girl, 13 Reasons Why. Maar toch krijg ik een naar gevoel in mijn maag nu ik ze opnieuw bekijk. De uitdrukking op mijn gezicht verandert per scène, van walging naar verdriet, medelijden, droefenis.Ik zie mezelf daar staan en probeer me te verplaatsen in de slachtoffers van de gebeurtenissen. Dat voelt pijnlijk. Het voelt afschuwelijk.
Tijdens die gruwelijke twaalf minuten vraag ik mezelf telkens af: hoe komen mensen ertoe om zulke vreselijke dingen te doen? Hoe kunnen ze zo meedogenloos zijn? Ik kan me er niets bij voorstellen en hopelijk blijft dat zo.
Replicatie
Zoals bij veel psychologie-experimenten mogen ook hier de deelnemers niet weten wat het exacte doel is van het onderzoek, omdat dit de resultaten zou beïnvloeden. Maar als het hele experiment is afgerond, legt universitair hoofddocent Ineke Wessel, het hoofd van dit onderzoek, aan me uit dat de film dient als vervanging voor een echte traumatische gebeurtenis.
‘Dit is een replicatie van een onderzoek uit 2009 waaruit bleek dat het spelen van Tetris kan helpen voorkomen dat mensen een posttraumatische stressstoornis ontwikkelen’, zegt ze. ‘Maar we kunnen mensen natuurlijk niet blootstellen aan een echte traumatische gebeurtenis, dat zou onethisch zijn.’
Na afloop vul ik nog een set scores in over de film en mijn humeur en daarna luister ik naar vijftien fragmenten van klassieke muziek, die ik ook een cijfer moet geven. ‘De scorelijsten waren bedoeld om de herinneringen te reactiveren’, legt Ineke uit. ‘En de klassieke muziek moest je een tijdje afleiden, zodat de herinnering aan de film kon indalen.’
Tot slot speel ik nog een minuut of tien een spelletje waarbij er af en toe een rode stip in het midden van het scherm verschijnt. De tijd kruipt voorbij en mijn brein wordt de hele tijd afgeleid door sommige scènes die ik net gezien heb. Elke keer probeer ik het beeld van me af te schudden en me op mijn taak te focussen.
Intrusies
Dan krijg ik van Janina een oranje boek met waarop ‘deelnemersdagboek’ staat. Mijn huiswerk is om zogenaamde intrusies op te schrijven, herinneringen aan de film die zomaar ineens in me opkomen. Dat kunnen woorden of beelden zijn, en ik moet ze gedetailleerd beschrijven.
Een week later heb ik maar twee intrusies gehad. De ene kwam die middag naar boven als combinatie van een beeld en een gedachte, en de tweede kreeg ik als beeld, twee dagen later.
Ik heb weer een afspraak met Janina. Ik overhandig haar mijn dagboek en vul daarna meteen een serie vragenlijsten in over de film, over wat voor type mens ik ben en hoe ik met stress omga.
Vertekende data
En dan is het experiment voorbij en kan Wessel me eindelijk vertellen waar het nu eigenlijk om draaide. De data van het Tetrisonderzoek uit 2009 waren ‘behoorlijk vertekend’, zegt ze. ‘Dat kwam doordat er maar een kleine groep mensen aan meedeed en dan kunnen een paar hoge waarden een grote invloed hebben op de resultaten.’
Nu repliceren ze het onderzoek op internationale schaal, ‘met een grote populatie en in een iets andere context’, door samen te werken met universiteiten in Nederland, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Australië. ‘We mikken op 432 deelnemers in totaal.’
Een ding dat ik me nog steeds afvraag: waarom moest ik dat spel met die rode stip spelen na afloop van de film? ‘Jij bent door een computerprogramma willekeurig toegewezen aan de controlegroep’, legt Wessel uit. ‘In de andere groep moesten ze meteen na afloop nog een spelletje Tetris spelen.’
De methode die ze bestuderen wordt nu al in klinieken toegepast voor mensen met PTSS, maar ze hopen meer te weten te komen over hoe groot het effect nu eigenlijk is. ‘Maar dit is pas het begin’, zegt Wessel. ‘We moeten nog veel meer onderzoek doen, vooral met patiënten.’
- Faculteit: Gedrags- en Maatschappijwetenschappen
- Duur: een sessie van twee uur en eentje van een uur, plus een week een dagboek bijhouden
- Vergoeding: geen