Zo demonstreer je in coronatijd
Online activisme heeft zo z’n voordelen
Door Anna Koslerova
By Anna Koslerova
Ooit waren de klimaatactivisten van Fridays for Future elke vrijdag op de Grote Markt te vinden. In februari waren er nog 250 mensen bij hun protest aanwezig. Het Groningen Feminist Network (GFN) kwam elke woensdag bijeen om over gender en sociale gelijkheid te praten. Decolonize Groningen bereidde zich voor op de Israeli Apartheid Week, half maart.
En toen kwam het coronavirus. Alle samenkomsten en protesten werden opgeschort, gingen online of sneuvelden helemaal. Activistische groeperingen moesten nagaan wat ze nog wel konden doen en wat er anders moest. Maar dat deden ze graag, want ze vinden dat het belangrijker is dan ooit dat hun stemmen gehoord worden.
‘Dit virus heeft kwesties over ongelijkheid en autoritair beleid aan het licht gebracht die een paar maanden geleden ondenkbaar zouden zijn geweest’, zegt Ivi Kussmaul van het Groningen Feminist Network (GFN). Covid-19 bedreigt kwetsbare groepen, zegt ze. ‘Dus moeten we op elkaar letten, en vooral goed zorgen voor ouderen en mensen die nauwelijks toegang hebben tot sociale voorzieningen.’
Online demonstratie
Maar hoe kun je lobbyen voor vrouwenrechten, voor sociale rechtvaardigheid en een groenere planeet als je binnen moet blijven? Hoe schud je Groningse studenten wakker uit hun ‘politieke apathie’ als je geen marsen mag organiseren, en ook fysieke brainstormsessies verboden zijn?
‘We moedigen mensen aan om mee te doen aan online demonstraties via de hashtag #climatestrike’, zegt de 23-jarige RUG-student James Canavan, die actief is bij Fridays for Future.
Demonstranten sturen James en zijn team selfies met een bord waarop staat geschreven: ‘Be the solution, not the pollution’. Deze foto’s worden dan gedeeld op de sociale media. ‘Het ging heel goed. Er deden meer dan twintig mensen mee aan het protest en dat is voor een eerste keer niet slecht.’
We moedigen mensen aan om mee te doen aan online demonstraties
Het Groningen Feminist Network besloot om haar wekelijkse discussiebijeenkomsten online te houden. Willem van der Sluis, een student kunstgeschiedenis die bij Decolonize Groningen actief is, probeerde aandacht te krijgen voor zijn zaak door een vlag met de tekst ‘Laat de rijken de crisis betalen’ op te hangen aan het hek van het leegstaande VVV-gebouwtje op de Grote Markt.
Menselijke keten
Ze halen hun inspiratie ook bij groeperingen in andere steden en landen vandaan. ‘Extinction Rebellion zette in Den Haag schoenen op een plein, ter vervanging van de honderden mensen die er anders zouden zijn geweest. Zo liep er niemand gevaar’, zegt Ivi.
In Duitsland vond een vergelijkbaar initiatief plaats: daar werden lege stoelen op een plein neergezet, met daarop de namen van restaurants die om financiële steun van de overheid vroegen.
Willem sluit niet uit dat zijn organisatie ervoor kiest om een menselijke keten te vormen met onderling voldoende afstand, zoals onlangs in Tel Aviv gebeurde: ‘We mogen hier nog wel naar buiten, dus het zou mogelijk moeten zijn.’
Mensen vinden een grote bijeenkomst misschien niet zo prettig
Deze alternatieve vormen van protest hebben effect, geloven de activisten. En ze hebben misschien zelfs wel voordelen ten opzichte van de ‘oude’ methodes, zegt Willem. Want hoewel hij zijn vlag pas ’s avonds laat ophing en die de volgende ochtend alweer weggehaald was, was de respons online ‘veel groter dan wanneer je alleen maar een artikel deelt’.
Ivi denkt ook dat er iets te zeggen is voor de wekelijkse videobijeenkomsten. Zo zijn ze voor een bredere groep mensen toegankelijk, inclusief degenen met een handicap. ‘We proberen altijd om zo laagdrempelig mogelijk te zijn. Maar al zorg je ervoor dat mensen met een rolstoel naar binnen kunnen, dan zijn er bijvoorbeeld nog mensen die niet van grote groepen houden en die zo’n bijeenkomst dus niet prettig vinden’, legt ze uit.
Discussie met onbekenden
Met online bijeenkomsten los je dit probleem op, en zo kan GFN ook voorbij de eigen lokale gemeenschap actief zijn. ‘Onze sessies hebben altijd een thema’, vertelt Ivi. ‘We bespreken onderwerpen zoals wit feminisme, abortusrechten en de laatste tijd ook socialistische antwoorden op het pandemievraagstuk. Eén keer haakten twee onbekende mensen uit Sri Lanka aan bij onze leesclubavond op het platform Jitsi. Ze hadden ons gevonden door te googelen op “Jitsi and feminism”. We hadden uiteindelijk een hele toffe discussie over homonationalisme in Sri Lanka.’
Vaak worden online acties gezien als een makkelijke manier om protest aan te tekenen: je hoeft er weinig voor te doen en je hoeft er in het echte leven niets voor te laten. Maar dat is niet terecht, volgens Russell Spears, sociaal psycholoog aan de RUG. ‘Het is niet alleen maar klikken, liken en dan weer verder. Mensen zetten echt iets op het spel, ze offeren hun anonimiteit op. Alles wat we online doen en zeggen kan op ieder moment naar ons herleid worden.’
De activistische studenten maken zich wel zorgen over hoe goed ze online hun boodschap kunnen overbrengen. Hoe belangrijk de online wereld ook is tegenwoordig, Willem is er van overtuigd dat je alleen door fysieke aanwezigheid echt een verandering teweeg kunt brengen. Als je hashtags deelt beperk je je bereik tot je eigen sociale bubbel, vreest hij. ‘Als je in de echte wereld zichtbaar bent is dat veel krachtiger, omdat je boodschap niet verloren gaat in een zee van informatie, zoals online.’
Stoep
Ivi is dat met hem eens. Daarom schreven de leden van GFN ook ‘Leave no one behind’ in grote letters bij de ingang van het Noorderplantsoen, waar elke dag honderden mensen voorbij komen. Dit soort teksten, zegt ze, laat mensen nadenken voor ze verder lopen. ‘Als je zo’n soort leus opschrijft, vind je waarschijnlijk weerklank bij mensen die normaal gewoon naar hun telefoonscherm zouden staren.’
Een leus op de stoep heeft meer weerklank bij mensen
De truc is misschien wel om fysieke acties te combineren met online aanwezigheid. ‘Op die manier kunnen we veel meer bereiken dan als we alleen het ene of het andere doen’, zegt Willem. Hij hoopt dat publieke ruimtes gebruikt gaan worden om politieke boodschappen te tonen. ‘Daar is het nu een prima moment voor, vooral omdat je het niet over corona kunt hebben zonder de link te leggen met klimaatverandering of het politieke bestel. Dat zie je wel aan de gezondheidszorg in de VS.’
Hoewel de coronamaatregelen volgende week weer verder versoepelen, hebben de Groningse activisten nog geen haast om weer een protestmars te organiseren. Fridays for Future heeft op 29 mei weer een online demonstratie gepland staan.
Ivi denkt dat ‘demonstraties niet de meest effectieve strategie’ zijn. In plaats daarvan richten zij en haar team van GFN zich in deze tijd op fondsenwerving voor zorgmedewerkers en willen ze meer aandacht genereren voor geestelijke gezondheid.