Wat doet alcohol met je lijf?

Vrijdagavond, 21.00 uur

Na een week colleges en met je neus in de boeken heb je wel een avondje drinken met je vrienden verdiend. De kratten staan opgestapeld, de koelkast ligt vol. Het feest kan beginnen.

De stof die we in de volksmond alcohol noemen, heeft de chemische naam ethanol. Ethanol is oplosbaar in zowel water als vet en kan daardoor al onze lichaamscellen binnendringen. Tien minuten nadat de doppen van de eerste pijpjes zijn gewipt, bereiken via de maagwand de eerste ethanolmoleculen de bloedbaan. Daarna lopen ook de cellen in het lichaam langzaam vol.

Na een biertje of vier bereikt de ethanol de hersenen, ebt de studiestress weg. Die maakt plaats voor een relaxed gevoel. Wat er eigenlijk gebeurt: het verstomt allemaal een beetje daarboven, in je hoofd.

Hoe dat komt? In je hersenen zitten GABA-receptoren. Als deze receptoren worden geprikkeld, bijvoorbeeld door alcohol, gaan je hersencellen minder signalen naar elkaar sturen. Je raakt als het ware verdoofd. Dat proces wordt versterkt omdat ethanol tegelijkertijd de NMDA-receptor, die juist voor activiteit zorgt, blokkeert. Kortom, je hersenen worden minder actief.

‘Alcohol werkt op dezelfde manier als de stoffen waarmee je onder narcose wordt gebracht’, legt toxicoloog Daan Touw van het UMCG uit. ‘Doordat zenuwimpulsen worden geblokkeerd, raak je ontspannen en kun je minder goed nadenken.’

En je voelt je prettiger. Dat komt door ons reward-systeem, een gebied in de hersenen dat wordt geactiveerd als je iets leuks doet, verliefd bent of lekker dineert; het stemt ons gelukzalig, blij en vrolijk. Alcohol doet hetzelfde, al is niet precies bekend hoe dat in zijn werk gaat.

Vrijdagavond, 23.59 uur

De klok van de Martinitoren slaat twaalf uur. De nacht is nog jong. Het feest wordt voortgezet in de stad. Maar verhip, je fiets is spoorloos. Voor het huis? In de stalling? Tegen die boom? Alcohol leidt al heel snel tot geheugenverlies, waarschuwt kinderarts Boudien Flapper.

‘Al na een paar drankjes zie je effect op de hersenen. Je denkt misschien dat je nog prima functioneert. Maar scans laten zien dat na een kleine hoeveelheid alcohol delen van je hersenen worden uitgeschakeld’, zegt Flapper.

Terug naar je fiets. Die wordt, met hulp van enkele vrienden, gevonden. Ah, dus toch tegen de boom even verderop. De stoet vertrekt richting de kroeg. Daar eerst maar eens op zoek naar het toilet – altijd hetzelfde liedje. Je nieren maken namelijk overuren. Toxicoloog Touw : ‘Alcohol onderdrukt de aanmaak van het antidiuretisch hormoon (ADH), dat op zijn beurt de aanmaak van urine remt.’

Je kunt snel uitdrogen door de verhoogde urineproductie. Voor iedere gram alcohol die je binnenkrijgt, plas je namelijk 10 milliliter extra water uit. In een flesje bier zit 16,5 gram alcohol. Als je om een uur of één zes flesjes bier achter de kiezen hebt, plas je dus al bijna een liter extra. Plus natuurlijk het volume van de biertjes zelf.

Na tien bier voel je hem al behoorlijk zitten maar we -gaan-nog-niet-naar-huis-nog-lange-niet-nog-lange-niet. Adrenaline uit je bijnieren zorgt ervoor dat je je onvermoeibaar voelt. Je gaat door naar de disco. Al zwetend hos je daar over de dansvloer, je hebt het warm.

Dat ligt niet aan de omgeving, maar komt omdat de bloedvaten in je huid verwijden en je veel lichaamswarmte verliest. Je voelt je verhit, maar eigenlijk koel je af. Vergeet je jas dus niet als je even een luchtje gaat scheppen. Want onderkoeling ligt op de loer.

Vrijdag op zaterdag, 02.00 uur

De dj draait Michael Jackson. Je denkt de blits te maken met een perfecte uitvoering van de moonwalk. Je ziet de meewarige blikken niet. Je danspasjes hebben echt hun beste tijd gehad, want je benen en je armen doen niet wat je denkt wat ze doen.

Je kleine hersenen, beneden in het achterhoofd, zijn inmiddels danig verdoofd. Die controleren je bewegingen en dat gaat dus niet zo goed meer. Daarbij komt dat je evenwichtsorgaan van de leg is.

Om te begrijpen wat alcohol met je evenwichtsorgaan doet, moeten we eerst de anatomie van dit orgaan begrijpen. Het evenwichtsorgaan kan in meerdere richtingen draaibewegingen en snelheidsveranderingen registreren. Het is gevuld met een vloeistof. Als je beweegt, blijft de vloeistof nog even stilstaan en drukt daardoor tegen een membraan. Dat stuurt een seintje naar de hersenen: ik beweeg.

Het membraan zit na al die biertjes vol met ethanol en wordt daardoor lichter. Het gaat ‘zweven’ en geeft de hersenen het valse signaal dat je draait. Je gaat daarom compenseren voor bewegingen die je niet maakt; de moonwalk wordt na vijftien bier daardoor een vorm van gecontroleerd struikelen.

Zie dit filmpje op YouTube van een (zeer) dronken man. Hij ‘loopt’ wel, maar komt nauwelijks vooruit.

Zaterdagochtend 05.00 uur

Twintig bier en enkele shotjes hebben hun werk gedaan: je bent ladderzat, al ben je zelf de laatste die dat in de gaten heeft. Als je goed in de spiegel kijkt, zie je dat je ogen heen-en-weer schieten. Je hersenen, op het verkeerde been gezet door je evenwichtsorgaan, zijn in de waan dat je draait en sturen een stroom van berichtjes naar de ogen. Die bewegen mee met een draaibeweging die er niet is. Dit fenomeen heet nystagmus.

Het is één van de redenen dat dat leuke blonde meisje je enigszins verontrust aankijkt. Naast de controle over je blaas ben je nu ook al je charmes kwijt. Overmoedig door de drank spreek je haar aan, maar ze verstaat je niet. De alcohol heeft je kleine hersenen inmiddels zo verdoofd, dat je zelfs je tong niet goed meer kunt besturen.

Je voelt een golf van misselijkheid opkomen. ‘Braken is meemaken!’, brult een vriend op links. Kinderarts Boudien Flapper: ‘Alcohol irriteert de maagwand, waardoor je een acute maagontsteking krijgt.’ Tel daarbij op dat je dronken evenwichtsorgaan het braakcentrum in je hersenen activeert, en voor je het weet hang je boven de pot.

Ineens wil je naar huis. Zonder afscheid te nemen, spring je op de fiets en eenmaal thuis in bed begint de wereld pas echt te tollen. Je gaat op je rechterzij liggen en de wereld draait naar rechts, want dat signaal geeft het zwevende membraan. Je draait naar links. En de wereld draait naar links. Want het membraan zweeft de andere kant op. De hele wereld lijkt dan te tollen.

De acute maagontsteking speelt op. Je struikelt als je je bed uitstapt. De wc is dichtbij, maar toch net iets te ver weg. Nou ja, dat ruimen we dan later wel op…

The day after

Na een paar onrustige uren slapen word je wakker. Waarom draait alles nog steeds? Je evenwichtsorgaan is nog onder invloed. De vloeistof in je evenwichtsorgaan zit nu pas vol met alcohol, waardoor het membraan zwaarder is en zakt. Ook nu krijgen je hersenen een vals signaal en blijft de wereld tollen. De remedie is om weer een biertje open te trekken; dat herstelt het evenwicht tussen membraan en vloeistof.

Je maag is nog niet hersteld van de aanslag van het avondje doorzakken. De maagwand blijft ontstoken. Daar kun je ook the day after nog behoorlijk last van hebben. De misselijkheid bij een kater, aldus kinderarts Flapper

Je hoofd bonst. Toxicoloog Touw: ‘Vaak wordt hoofdpijn door drank toegewezen aan uitdroging.’ Dat is niet zo eenduidig, stelt hij. Er zijn theorieën dat hoofdpijn ontstaat door het uitzetten van de bloedvaten in je hersenen, of doordat het hersenvlies krimpt door uitdroging. ‘De waarheid is dat we het niet zo goed weten’, benadrukt Touw.

Terwijl je naar het toilet strompelt, breekt het zweet je uit. Je interne thermostaat laat het afweten, gesaboteerd door de vele liters bier. De kachel lijkt oververhit. Een paracetamolletje biedt soelaas, dankzij zijn koortsverlagende eigenschappen. En drink de kraan er maar bij leeg, want de meeste effecten van je kater zijn waarschijnlijk te wijten aan uitdroging. Waarschijnlijk. ‘Want eigenlijk weten we nog lang niet wat alcohol precies met je lichaam doet’, vertelt Flapper.

Terug in bed. Terwijl je de dekens weer over je heen trekt, je hoofd bonst en je maag zich nogmaals samentrekt, weet je het zeker: ‘Ik drink nooit, nee nóóit meer…’

Zoals Alexander Curly het lang, lang geleden al eens bezong:

Engels