Milieupsycholoog Linda Steg wint Stevinpremie
Milieuonderzoeker, maar géén activist
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Wat ze niet gaat zeggen: of ze een auto voor de deur heeft staan. Of ze in een vliegtuig stapt om vakantie te vieren. Of ze vegetariër is, omdat dat beter is voor het milieu. ‘Dat soort vragen beantwoord ik nooit’, zegt omgevingspsycholoog Linda Steg.
En dat is best bijzonder. Steg is immers de vrouw die milieupsychologie als vakgebied op de kaart heeft gezet. Die wil weten waarom mensen zich milieubewust gedragen, maar dat vaak ook niet doen. De vrouw die de hoofdauteur was van een baanbrekend rapport van de Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de VN over de gevolgen van opwarming van de aarde met 1,5 graden. Die maar liefst vijfmaal op de lijst van ‘world’s most influential scientific minds’ belandde.
En nu ook de vrouw die een van de twee Stevinpremies 2020 van onderzoeksfinancier NWO krijgt: 2,5 miljoen euro, vrij te besteden aan onderzoek of het delen van kennis.
Beïnvloeden
‘Journalisten willen dat altijd weten’, zegt ze over de auto of de vliegvakantie. ‘Maar ik probeer dat soort vragen niet te beantwoorden. Het gaat immers niet om mij en als ik zoiets zeg, dan laten deelnemers aan ons onderzoek zich misschien door mij beïnvloeden.’
Als je dit doet om het milieu te redden, dan kan dat je onderzoek kleuren
Als ze sterrenkundige was geweest bijvoorbeeld, dan maakte het niet uit, zegt ze. Maar zij werkt – onder meer – met vragenlijsten, die worden ingevuld door echte mensen. Mensen die kunnen zeggen: Oh? Dus zij doet niks? Nou, ik zal haar wel even vertellen hoe het moet.
Of juist het omgekeerde: Nou, als zelfs zij dit of dat doet, dan… Voor je het weet zijn haar resultaten niet langer betrouwbaar en dat wil ze koste wat kost vermijden.
Ze probeert zuiver te zijn. Puur wetenschappelijk. Zelfs al is dat niet vanzelfsprekend in haar vakgebied waar alles draait om het milieu en klimaatbewust handelen. ‘Een activistische houding is niet goed als het gaat om wetenschap’, vindt ze. ‘Want als je dit doet om het milieu te redden, dan kan dat je onderzoek kleuren. Omdat je al weet wat de uitkomsten moeten zijn. Je moet wel objectief blijven.’
Milieubewust
Maar dat wil niet zeggen dat ze niet een diepe liefde heeft voor haar vak. Voor de puzzel die ze probeert te leggen, terwijl ze uitzoekt, stapje voor stapje, hoe het nu eigenlijk zit met milieubewust handelen. Waarom sommige mensen (véél mensen eigenlijk) bereid zijn om moe te worden, door de regen te fietsen omdat een auto slecht is voor het milieu. Waarom mensen ervoor kiezen om tóch die duurdere, maar biologische komkommer te kopen in de supermarkt.
Toch was milieupsychologie geen heel bewuste keuze. Ze rolde erin, min of meer bij toeval, toen ze een vak milieupsychologie volgde bij toenmalig hoogleraar en omgevingspsycholoog Charles Vlek. ‘Hij had het opgezet’, legt ze uit. ‘Ik hoorde bij de eerste lichting studenten die zich hiermee bezig hield.’
Het raakte iets, zegt ze. Denken over het milieu en het stimuleren van milieubewust handelen was immers vele jaren iets top-downs geweest. Het ging over technologie, over regulering, over informatiecampagnes. ‘En de problemen waren toen natuurlijk ook anders’, zegt ze nu. ‘In de jaren tachtig en negentig gingen de zorgen over het opraken van de hulpbronnen.’
Ongemak
De colleges van Vlek maakten haar bewust van het belang van het menselijk handelen in die discussie. ‘Milieuvriendelijke keuzes hebben doorgaans ongemak tot gevolg’, legt ze uit. ‘Je moet dus iets doen dat niet direct in jouw belang is, ten behoeve van iets groters. Waarom? Hoe zit dat?’ Een ongelooflijk ingewikkeld issue, zegt ze, met grote maatschappelijke implicaties.
Waarom doe je iets dat niet direct in jouw belang is?
Dat greep haar. ‘Voor veel mensen is het of wetenschap, of maatschappelijke relevantie’, zegt Steg. ‘Maar het kan prima allebei. Dan vind ik het pas echt leuk!’
Niet voor niets werkte ze nog een flink aantal jaren bij het Sociaal Cultureel Planbureau. De krachtige binding met de praktijk heeft ervoor gezorgd dat haar onderzoek zich altijd kon richten op relevante vragen. Voor haar geen onderzoek op de vierkante centimeter, maar een zoektocht naar grotere drijfveren en principes.
Klimaatontkenner
En nu de laatste jaren de gevolgen van de opwarming van het klimaat steeds zichtbaarder worden, heeft haar werk de wind mee. Dat het warmer wordt, ontkent vrijwel niemand nog. ‘Mensen denken vaak dat het aantal klimaatontkenners vrij groot is, maar dat is niet zo’, weet ze. ‘In Europa geldt dat maar voor twee procent van de bevolking.’
We moeten er iets mee, als samenleving. Wat dat ‘iets’ is? Dat – en daar is Linda Steg de wetenschapper weer – ‘is niet mijn pakkie an’. Haar taak is de maatschappij, de politiek, de VN, van kennis te voorzien. ‘Bijvoorbeeld zeggen: dit is wat mensen ervan vinden dat de aarde 1,5 graden opwarmt: hoe ze reageren op de stortregens, droogtes en hittestress die zullen ontstaan.’
‘Misschien moeten we allemaal klein gaan wonen, geen vlees meer eten, niet langer mobiel zijn. Wil je dat niet, dan kun je CO2 afvangen. Maar wie wil de opslag van CO2 in zijn achtertuin? Zelfs als je zegt, laat dit allemaal maar doorgaan, dan moet je iets met de droogte of temperatuurstijging. In alle gevallen is het gedragsvraagstuk: wat wíllen mensen? Hoe creëer je draagvlak?’
Hedonische motieven
Daarvoor moet je je bewust zijn van de reden waaróm mensen milieubewust handelen. Is je motivatie het milieu? Altruïsme? Heb je hedonische motieven? Of egoïstische? De eerste twee concentreren zich op zorgen om de ander, de andere twee meer om zorgen over jezelf. Wil je draagvlak creëren, maatregelen ontwikkelen die mensen accepteren, dan zul je rekening moeten houden met wat ze belangrijk vinden, weet Steg inmiddels. Wegen milieuwaarden zwaar voor een groep? Benadruk milieuwinst. Maakt iemand zich drukker om teruggang in inkomen? Maak duidelijk wat de economische gevolgen zijn.
Mensen moeten geloven dat hun offers niet voor niets zijn
Dan zijn veel mensen best bereid hun gedrag aan te passen, zegt ze. Maar ze moeten wel het gevoel hebben dat de lasten eerlijk verdeeld zijn. En geloven dat hun offers niet voor niets zijn. De politiek heeft dat nog niet altijd in de gaten, vreest ze.
‘Neem de protesten van de Gele Hesjes. Het líjkt alsof die tegen milieumaatregelen zijn. Maar als je goed naar hun argumenten luistert, dan hoor je dat ze vooral vinden dat het niet eerlijk verdeeld is. Dat zij onevenredig zwaar belast worden.’
Onlangs nog onderzocht ze of mensen die het milieu belangrijk vinden duurzamer handelen als het bedrijf waarvoor ze werken dat ook doet. ‘Ik dacht: natuurlijk, die hebben maar een klein duwtje nodig.’
Niet dus. Vooral mensen die het milieu níet zo belangrijk vonden, pasten hun gedrag aan.
2,5 miljoen
Superinteressant. En superrelevant. Want de maatschappelijke impact van bedrijven op duurzaamheid is dus groter dan gedacht.
En nu valt er dus 2,5 miljoen euro in haar schoot. Miljoenen waarvoor ze geen onderzoeksvoorstel hoeft te schrijven. En ja, ze heeft al wat ideeën. Om te beginnen: haar onderzoek is tot nu toe gebaseerd op Europeanen. Ze wil graag uitzoeken hoe het in andere landen zit.
‘En ik wil graag kijken hoe ik sociaalwetenschappelijk onderzoek kan integreren in de klimaatmodellen. Zodat we goed kunnen inschatten of de huidige scenario’s om de klimaatverandering te verminderen, ook maatschappelijk haalbaar zijn.’