De wetenschapper Vrees voor toename suïcides
Hoe isolatie jongeren tot wanhoop drijft
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Christien is sinds 2016 achtergrondcoördinator bij UKrant. Ze plant de achtergrondverhalen en begeleidt de auteurs. Bij haar eigen verhalen ligt de focus op wetenschap en academisch leven. Daarnaast schrijft ze veel over onderwerpen als sociale veiligheid en maakt ze graag persoonlijke interviews. In haar vrije tijd schrijft ze jeugdboeken en geeft schrijftrainingen.UKrant besteedt de komende tijd regelmatig aandacht aan het thema eenzaamheid onder studenten. Dat gebeurt door artikelen, video’s én het unieke vrienden-matchingsproject Friend-o-matic van UKrant en HanzeMag.
Lees ook:
Er is iets aan de hand, zegt RUG-pedagoog Diana van Bergen. We kunnen met zijn allen wel doorgaan alsof het leven nu even onaangenaam is, maar verder wel doorrolt. Alleen soms doet het dat niet. Soms gaat het mis. En als studenten het isolement niet meer aankunnen, wat gebeurt er dan?
‘Laatst was er een student die een tentamen moest maken’, vertelt Van Bergen. ‘En op een plek waar je gewoon het antwoord op een essayvraag moest invullen, schreef ze: “Het gaat helemaal niet goed met mij. Ik trek dit niet meer.”’
Natuurlijk schrok Van Bergen. Ze stuurde de student een e-mail met adviezen, instanties die haar misschien konden helpen. Haar onderzoek richt zich immers op psychosociaal welbevinden en suïcidaliteit bij jonge mensen. Ze is nauw betrokken bij 113, de telefoon- en chatlijn voor mensen met suïcidale gedachten. Oftewel: ze kent de gevaren.
Ze kreeg geen antwoord.
‘Ik heb bij het online hertentamen bewust naar haar gezocht’, vertelt ze. ‘En ik vond haar niet. Toen heb ik haar weer een mail gestuurd. En gelukkig gaf ze toen wel antwoord. Dat het inderdaad niet goed ging, maar dat ze zich er inmiddels van bewust was dat ze meer mensen moest zien.’
Maar dat een student ervoor koos om in plaats van een essayvraag te beantwoorden zoiets intiems te delen, laat zien dat het water haar aan de lippen stond. En Van Bergen is niet de enige die dergelijke signalen oppikt, vertelt ze. Heel veel studenten hebben het enorm zwaar.
Meer zelfdodingen
Ieder jaar maken tussen de vijftig en zestig tieners in Nederland een einde aan hun leven. In de leeftijdsgroep daarna, die van 20 tot 30 jaar – de studentenleeftijd – is dat aantal groter. En dát getal stijgt de laatste jaren. Van 148 in 2010, naar 175 in 2016 en 200 in 2019.
En hoewel het aantal zelfdodingen bij oudere groepen hoger ligt, is de gestage toename juist bij de jongeren te zien – vooral als het gaat om de aantallen per 100.000 inwoners. Alleen 2019 ‘scoort’ ietsje beter.
En 2020? Het coronajaar? Hulplijn 113 noteerde dat het totaal aantal zelfdodingen niet is toegenomen. Dat zou komen doordat er weliswaar sprake is van een pandemie, maar niet van een economische crisis. En dat is de bekendste trigger voor zelfdoding onder volwassenen.
Maar voor jongeren ziet het er minder gunstig uit: het aantal hulpvragen bij de suïcidepreventielijn is sterk toegenomen: van driehonderd in januari 2020 naar tussen de vier- en vijfhonderd in januari 2021. Van die hulpvragers is 70 procent jonger dan dertig. Ook eerstehulpdiensten trekken aan de bel: ze zien vaker jongeren die door een poging tot suïcide op de spoedeisende hulp belanden.
Extreme gevoelens
Niet zo heel gek, vindt Van Bergen. ‘Het gaat hier om jongeren die zich losmaken van hun ouders. Een groep die een eigen leven moet gaan opbouwen dat losstaat van familie. Je moet relaties opbouwen met je peers, mensen die niet je ouders zijn’, zegt ze.
Bovendien zien jongeren de wereld ook nog erg zwart-wit. Gevoelens worden al snel extreem. Niemand houdt van me. Niemand mist me. ‘En natuurlijk is er wel iemand die hen zal missen. Objectief gezien zijn die gedachten niet waar’, zegt Van Bergen. ‘Maar hoe kun je ze dat dat op tijd vertellen?’
Studeren is een sociale bezigheid, maar nu niet meer
Bot gezegd: je hebt er weinig aan als je ouders zeggen dat ze van je houden, als je het gevoel hebt dat niemand van je leeftijdsgenoten je mag, als je eenzaam en vergeten langs je Instagram scrolt met het gevoel dat al die anderen blijkbaar wél in staat zijn de lockdown oké door te komen.
En studenten leggen die nieuwe, noodzakelijke contacten nu eenmaal tijdens hun studie. Ze gaan naar college, ontmoeten mensen op de vereniging of bij de ACLO. ‘Studeren is een sociale bezigheid’, zegt Van Bergen. ‘Met anderen in de collegebanken zitten, koffie halen, bij elkaar eten. Maar dat is het nu niet meer.’
Dubbel zoveel problemen
Dus blijft juist onder jongeren de somberheid groeien. Piekeren, spanning, somberheid… op alle vlakken rapporteert de leeftijdsgroep onder de dertig bijna dubbel zoveel problemen als anderen. Concentratieproblemen en eenzaamheid zijn zelfs drie keer zo ernstig, blijkt uit de Coronabarometer van LifeLines. Een enquête van UKrant onder bijna duizend RUG-studenten liet zien dat ruim 90 procent zich eenzaam voelt – in 58 procent van de gevallen was dat regelmatig of altijd. Ouderen voelen zich juist veel beter en minder eenzaam dan gemiddeld.
En dat is zorgwekkend, vindt Van Bergen. ‘Eenzaamheid en somberheid zijn de voorspellers van suïcidale gedachten en pogingen daartoe’, zegt ze. ‘Dat doet vermoeden dat er een stijging komt.’
Voor 113 onderzocht Van Bergen een piek in zelfdodingen onder jongeren in 2017 – toen zich plotseling een sterke stijging leek voor te doen. Hoewel de situatie inmiddels is genormaliseerd, gaven de gesprekken met ouders en andere nabestaanden een schrijnend beeld van de kwetsbare punten voor jongeren.
‘Er was één groep die je onder studenten ook zult aantreffen’, vermoedt Van Bergen. ‘Meisjes met een perfectionistische inslag, die voortdurend heel hoog wilden presteren, met sport, ballet of school.’ Gaat daar iets mis, dan hebben ze grote moeite om dat te verwerken. ‘Vaak is dat gecombineerd met een eetprobleem of een depressie.’
Maar naarmate zo’n depressie verergert, ontstaan er ook studieproblemen. ‘Dat vinden ze heel erg’, weet Van Bergen. ‘Dan zie je dat ze het niet meer voor elkaar krijgen.’
Geen aansluiting
Het internationale onderzoek Health Behaviour in School-Aged Children laat zien dat het aantal jongeren dat zich onder druk voelt staan sinds 2001 ruim verdubbeld is tot 35 procent. En dat gevoel verdwijnt heus niet als ze van de middelbare school naar de universiteit gaan.
Eenzaamheid is een voorspeller van suïcidale gedachten
En dan is er nog een risicogroep, denkt Van Bergen. Dat zijn de mensen die sowieso de aansluiting missen. Mensen die al moeite hadden met sociale contacten en het gevoel hadden dat ze niet goed meekomen in een groep. ‘Als ze dan ook op school niet kunnen meekomen en moeten afstromen, kan dat heel veel impact hebben.’ Opnieuw ‘falen’ ze in de sociale vergelijking met hun peers.
En ja, universiteiten doen dat óók, zegt Van Bergen. ‘Ook wij vertellen studenten met een negatief bsa: jij redt het niet, jij moet weg.’
Al die problemen waren er al. En ze stapelen zich op, ziet Van Bergen. Doe daar een coronajaar bij, waarbij juist de jongeren in een isolement geplaatst worden, en dan wordt het link. ‘Dat is iets dat de docententeams en onderwijsdirecties mogelijk hebben onderschat. Die hebben zich gericht op het overeind houden van de kwaliteit van het onderwijs.’
Somberheid maakt passief
Want er is nog iets: hoe beroerder het met je gaat, hoe moeilijker het is om er iets aan te doen. De somberheid en eenzaamheid maken passief. ‘Terwijl je er juist een tandje bij zou moeten zetten om je probleem op te lossen. Maar om nog iets te verzinnen terwijl je alleen maar het dekbed over je hoofd wilt trekken, is heel lastig.’
Want die ene student van Van Bergen, die schreef tenminste nog dat ze meer mensen ging opzoeken, omdat haar leven zo kleurloos was geworden, zo grijs, dat ze iets moest doen. Maar er zijn er meer, denkt de pedagoog. Studenten die ook dat niet meer voor elkaar krijgen en ongemerkt uit beeld glippen.
En dus maakt ze zich zorgen. Ze kent haar studenten niet meer en heeft geen idee hoe ze erbij zitten, want ze staat te doceren in het zwarte gat van Blackboard. En ja, ze denkt dat we meer moeten doen, maar tegelijkertijd weet ze niet zo goed wat. Ze zou vooral graag willen weten wat de studenten zélf willen, voor ze van alles gaat uitrollen.
‘Maar de voorbodes zijn er’, zegt ze. ‘En dat maakt dat we iets moeten doen. We moeten iets bedenken om jongeren te vragen: wat heb je nodig?’
Somber en/of eenzaam? Je kunt anoniem terecht voor chatgesprekken bij PratenOnline. Daarnaast bestaat er speciaal voor LHBT-jongeren met gedachten aan zelfdoding een behandelaanbod in combinatie met een onderzoek. Aanmelden kan hier. Je kunt ook contact contact opnemen met Stichting 113 Zelfmoordpreventie via 113 (24/7 bereikbaar), 0800-0113 (24/7 bereikbaar) en 0900 0113 (24/7 bereikbaar) en 113.nl.
