Als er bij de rechtenfaculteit jaarlijks 25 gevallen van tentamenfraude werden geconstateerd, waren dat er veel. Tot afgelopen studiejaar: toen liepen studenten 51 keer tegen de lamp. Bij de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen (GMW) waren er vorig jaar 23 fraudegevallen tegen nul het jaar ervoor. Bij de Faculty of Science and Engineering (FSE) had scheikunde de afgelopen twee jaar geen enkele malversatie ontdekt tijdens schriftelijke tentamens. Nu werd er 14 keer gefraudeerd. En ook bij letteren zien ze een stijging, al wil die faculteit geen cijfers geven.

Goede kans dat die gesnapte studenten nog maar het topje van de ijsberg vormen: bijna 40 procent van de studenten die UKrant vorige week in een peiling op straat ondervroeg, biechtte op online gespiekt te hebben.

De vier grote faculteiten rechten, letteren, Economie en Bedrijfskunde (FEB) en GMW stuurden vorige week een brandbrief over de grootschalige fraude naar het college van bestuur, nadat FEB drie tentamens in hun geheel ongeldig verklaarde. ‘We willen onze urgentie uitspreken’, legt decaan Wilbert Kolkman van rechten uit. ‘Laten we hier snel en fors op doorpakken.’

Uitstel

Goed, er moet dus íets gebeuren. Maar wat?

Uitstellen, zegt universitair hoofddocent Richard Jong-A-Pin van FEB. Wat hem betreft worden er geen online tentamens gehouden tot augustus 2021. ‘Ik vrees dat online tentaminering de waarde van onze bachelor/master-titels ernstig devalueert.’ 

Hij roept het college van bestuur op ‘moedig’ te zijn. ‘Laten we alstublieft ogenblikkelijk met dit gedrocht stoppen en elkaar niet langer wijsmaken dat we in staat zijn om op een eerlijke manier de leerdoelen van onze cursussen te toetsen.’

Laten we met dit gedrocht stoppen

De RUG zou studenten tegen zichzelf in bescherming moeten nemen, vindt hij. ‘Online fraude is kennelijk erg makkelijk, maar feitelijk zijn frauderende studenten aan het gokken met hun kansen op de arbeidsmarkt.’

Tentamens uitstellen is ook wat ESI, de centrale ondersteuning van het onderwijs aan de universiteit, kort na de brandbrief heeft voorgesteld. ‘Bijvoorbeeld niet aan het einde van een blok steeds een tentamen, maar aan het eind van blok 2 een opdracht en in blok 4, als corona hopelijk voorbij is, een soort groot tentamen waarin je vakken combineert’, vertelt Kolkman.

Dat is nog niet eens zo’n slecht idee, zegt Maarten Derksen, voorzitter van de examencommissie van GMW. ‘Ik weet alleen niet of je dan de logistieke problemen op zou lossen die we nu hebben. Bovendien is er geen garantie dat er in augustus 2021 wél op grote schaal fysiek getoetst kan worden.’

Proctoring

Dan toch proctoring? Daarbij moeten studenten de camera en microfoon verplicht aanzetten zodat ze in de gaten gehouden kunnen worden door hun docent of door een computer.

In verschillende universiteitssteden was daar sterk verzet tegen. In Amsterdam sleepten studenten de UvA zelfs voor de rechter – een strijd die ze verloren. In Tilburg ondertekenden 4500 tegenstanders een petitie. Ze maakten zich vooral zorgen om hun privacy. Want wat gebeurt er met die beelden? Wie kan ze bekijken? En hoe lang worden ze bewaard?

De raad van bestuur van Tilburg University beloofde dat de beelden maximaal een maand bewaard zouden blijven, dat hoofd- en oogbewegingen niet worden gemonitord en dat proctoring alleen zou worden ingezet bij ‘een beperkte groep tentamens’. Later bleek dat 20 procent van de tentamens te zijn.

Fysiek tentamen

Je kunt principiële weigeraars van proctoring ook een alternatief bieden. In Tilburg en Eindhoven kozen enkele tientallen studenten voor een opt-out. Zij kregen bijvoorbeeld fysiek een alternatief tentamen. De Erasmus Universiteit Rotterdam en de UvA bieden die optie niet. De UvA biedt wel een plek op de campus aan om het tentamen te maken als dat thuis niet kan.

Cijfers zijn een heel povere manier van feedback geven

Bij de TU Eindhoven was er juist ‘gezond draagvlak’ over proctoring, zegt Patrick Groothuis, directeur Education & Student Affairs. Niet alleen omdat men het gevaar van studievertraging zag, maar ook omdat vanaf het begin alle partijen er ook echt bij betrokken zijn, aldus Groothuis. 

Eerder, voor de selectietesten die veel kleinschaliger waren, gebruikte TU/e al Proctorio, ProctorU en Proctorexam. Die laatste twee werken met menselijke surveillanten die live meekijken. TU/e koos voor de online tentamens uiteindelijk voor Proctorio, omdat dat programma ‘beter schaalbaar’ was. 

Bij Proctorio is de surveillant een algoritme dat verdachte bewegingen, geluid en boeken in de ruimte opmerkt. Maar dat is niet genoeg, bleek bij letteren op de RUG. Na afloop van een proeftentamen werden alsnog studenten betrapt op spieken, terwijl Proctorio ze had laten gaan. In Eindhoven en Tilburg laten ze om die reden dan ook achteraf nog iemand de beelden terugkijken, steekproefsgewijs. 

Typevaardigheid herkennen

Op de RUG worden studenten nu ook al na een tentamen willekeurig gebeld mét beeld en geluid. ‘Maar niet tijdens het tentamen, dat is wel wat anders’, zegt rechtendocent Laurent Jensma. Hij werd afgelopen zomer fulltime ingezet om zijn collega’s te helpen met online tentamineren.

Jensma is geen fan van proctoring. Wel kijkt hij met interesse naar andere technische oplossingen, zoals het systeem dat op de TU Eindhoven wordt ontwikkeld: dat herkent iemands typevaardigheid. ‘Dat is qua inbreuk op iemands privacy veel beperkter.’ Aan de andere kant, ‘als ik een frauderende student zou zijn, zou ik de antwoorden die ik dan van een ouderejaars kreeg toegespeeld gewoon zelf overtypen’.

‘Als ik zie hoe het bij Erasmus gaat, heb ik weinig vertrouwen in proctoring’, zegt Maarten Derksen van GMW. Hij verwijst naar een artikel in de Volkskrant waarin staat dat 99 studenten van de Rotterdamse universiteit tijdens hun tentamen in juli niet konden worden gecontroleerd door de surveillanten van ProctorExam. De universiteit besloot hun uitslagen te schrappen. Bij 15 van hen werd het diploma zelfs ingetrokken.

Inlogproblemen

Bij de UvA ging het twee weken geleden ook mis. Toen konden studenten niet inloggen vanwege een update en werden meerdere tentamens afgelast. Maar inlogproblemen zijn inherent aan digitaal tentamineren, zegt Groothuis. Hij schat dat het bij de TU/e om 1 tot 1,5 procent van de studenten gaat. En ook zonder proctoring loopt online tentamineren soms vast: de RUG kampte vorige week en ook deze week met een storing in Nestor.

De slechtste oplossing is helemaal niet meer toetsen

Toetsdeskundige Roelof van Deemter van de letterenfaculteit nuanceert de dreigende devaluatie van het diploma. ‘Tuurlijk, elke muur wordt zwakker als er een steen uit wordt gehaald’, zegt hij drie dagen voor zijn pensionering. ‘Maar uiteindelijk gaat het om de waarborgen aan het eind van de opleiding.’

Voor hem is wel ‘de vraag acuter geworden of we op de goede weg zitten met de sterke focus op frequente formele toetsing’, zegt hij. ‘Cijfers zijn nu eenmaal een heel povere manier van feedback geven.’

Hij pleit ervoor studenten beter te volgen in hun leerproces en om de dialoog daarover met studenten ‘heel serieus’ te nemen. ‘Je haalt dan veel kunstmatige druk weg, waardoor de behoefte om te frauderen vermoedelijk zal afnemen en er meer ruimte komt voor wat eigenlijk het belangrijkste is: het leren.’

Essaytentamen

Je kunt je ook afvragen of toetsen op feiten niet gewoon te fraudegevoelig is, online. Rechten zette daarom vooral in op het toetsen van inzicht in essayvorm. Dat lijkt te hebben gewerkt: volgens een statistische analyse van de tentamens in blok 4 van het afgelopen studiejaar is er op die 51 gevallen na niet massaal gefraudeerd, liet decaan Kolkman opgelucht weten in de faculteitsraad.

Het kost alleen veel meer tijd om essaytentamens na te kijken, verzucht Jensma, die er net achthonderd gehad heeft. ‘Een multiplechoicetentamen stop je in de computer en dan heb je na vijf minuten alle uitslagen.’

‘We zitten in een situatie waarin er geen goede oplossingen zijn’, concludeert Derksen. ‘Alleen slechte. Maar de slechtste is: helemaal niet meer toetsen. Dan kun je alleen zeggen: deze mensen zijn ingeschreven geweest.’

Engels