Studenten jatten erop los in de supermarkt
Ach, je wordt toch niet betrapt
‘Telt een tasje ook als fraude?’ vraagt Lisa, een 20-jarige FEB-student. ‘Want die neem ik eigenlijk altijd gewoon mee.’
Het antwoord? Ja, natuurlijk. Zelfs een tasje van een dubbeltje geldt als diefstal, al zal je er niet meteen voor de cel indraaien. Maar tasjes zijn natuurlijk niet het enige product dat niet wordt afgerekend bij de zelfscankassa’s van Albert Heijn en Jumbo. Voor veel studenten is het de gewoonste zaak van de wereld om producten niet af te rekenen, of een andere tactiek toe te passen om zo de kosten van de boodschappen lager te houden.
De installatie van de zogenoemde ‘zelfscankassa’s’, die momenteel in bijna alle vestigingen van Albert Heijn of Jumbo te vinden zijn, maken dat mogelijk. Klanten scannen hier hun eigen producten en rekenen deze vervolgens ook zelf af. Je bespaart op personeel door de klant meer verantwoordelijkheid te geven, dachten de supermarkten. Klopt. Maar studenten maken geregeld misbruik van die verantwoordelijkheid.
Hoe dan? Je loopt toch altijd het risico op een steekproef? En dan ben je het haasje.
Strategieën
Valt mee, zegt Lisa. Populair onder studenten zijn bijvoorbeeld producten die je moet wegen. ‘Soms kun je in de Albert Heijn garnalen scheppen en dan krijg je bij het wegen een barcode’, zegt Lisa. ‘Ik heb dat wel eens gedaan en er na het wegen nog even een extra schep bovenop gedaan.’
Delinquent gedrag
Socioloog René Veenstra is niet heel verbaasd over het feit dat studenten zo gemakkelijk lijken te denken over winkeldiefstal. Onderzoekers weten immers al jarenlang dat de piek in delinquent gedrag bij adolescenten en jongeren ligt.
‘Jongeren hebben nog niet zo veel geld, maar wel allerlei behoeften’, legt Veenstra uit. ‘Bovendien vinden ze het vaak wel spannend om iets uit te proberen en kunnen het toch voor zichzelf rechtbreien.’ Maar, benadrukt hij, dat neemt natuurlijk niet weg dat het meenemen van producten zonder daarvoor te betalen, diefstal is.
Toch hoeven we ons geen zorgen te maken over de Nederlandse jeugd, zegt hij. Excessen, zoals rond de drillrapscene, krijgen veel aandacht, maar delinquentie onder jongeren is in de laatste tien jaar met maar liefst zestig procent gedaald.
Hoe dat komt? ‘Jongeren vervelen zich minder. Ze hangen minder op straat en bovendien is de beveiliging in veel winkels zo goed, dat stelen simpelweg heel moeilijk is.’ En bij de zelfscan in de supermarkt is het dus weer wél heel eenvoudig en de kans dat je ermee wegkomt groot, ondanks de steekproeven.
Ten slotte wijst hij erop dat het past bij een samenleving waarin het één op één-contact met je winkelier is verdwenen. ‘Als ik boeken koop bij Godert Walter, of platen bij Elpee, dan haal ik zoiets niet in mijn hoofd. Je kent de ondernemer en die ga je gewoon niet neppen. Die binding is volledig zoek bij de Albert Heijn.’
Ook een methode: bij het wegen je bananen, appels of avocado’s een klein beetje optillen. Dan rekent het apparaat ook een lager bedrag.
Een andere populaire strategie heeft te maken met het inpakken van je tas. ‘Ik leg producten altijd snel onderin’, zegt student bedrijfskunde Joris. ‘Vaak controleren ze maar vijf producten en als ze die gescand hebben vinden ze het wel prima. Ze kijken dan ook niet meer in mijn tas. Dus wat ik daar onderin heb, kan ik gewoon gratis meenemen.’
Die ervaring heeft ook student international business Marjolein. ‘Als je wordt gecheckt moet je gewoon een paar producten aangeven’, zegt ze. ‘Medewerkers zijn laks en het maakt ze toch vaak niet uit. Na een paar producten stoppen ze vaak al met controleren.’
Andere studenten kiezen er juist voor om de controle door supermarktmedewerkers zoveel mogelijk uit de weg te gaan. ‘Ik kies juist altijd de kassa die het verst van de controleur af is’, zegt student journalistiek Jonathan. ‘Op die manier maak ik de kans zo klein mogelijk om überhaupt gecontroleerd te worden.’
Voor de kick
Het feit dat ze simpelweg aan het stelen zijn, raakt de studenten nauwelijks. Maaike, die international business studeert, doet het uit luiheid, geeft ze toe. ‘Laatst had ik bijvoorbeeld nét 50 cent te weinig op m’n rekening staan en toen heb ik het laatste product niet gescand.’
Marjolein vindt stiekem dat de Albert Heijn het aan zichzelf te danken heeft. ‘Ik heb wel eens niet betaald voor zalm’, zegt ze. ‘Zalm is natuurlijk duur. Maar ik had ook het idee dat de Albert Heijn producten duurder heeft gemaakt om zich te wapenen tegen het stelen. Dus dat ze bijvoorbeeld de eieren 3 cent duurder hebben gemaakt. Toen dacht ik: nou, dan neem ik ook gewoon wat mee. Ze maken het duurder en ik ben wel gewoon student.’
Als je betrapt wordt doe je gewoon alsof je iets vergeten bent
Jonathan zegt dat hij het voor de kick deed. Hij is er inmiddels mee opgehouden. ‘Maar ik ben geen kleptomaan hoor’, lacht hij. ‘Het was puur als ik krap bij kas zat, maar toch wel wat wilde kopen waar ik niet echt budget voor had. Dat is krom, dat begrijp ik ook wel, en dat is de reden dat ik het eigenlijk niet meer doe.’
Consequenties
Bovendien hoeven de studenten niet bang te zijn dat ze betrapt worden of dat er aangifte wordt gegaan. ‘Als je dan een keer betrapt wordt, kun je gewoon sorry zeggen en doen alsof je iets niet gezien hebt of vergeten bent’, zegt rechtenstudent Hannah. ‘Dan kom je er zo mee weg.’
Mag de AH zomaar in je tas kijken?
Sta je daar bij de zelfscan met nét wat meer boodschappen in je tas dan op je bonnetje staan, krijg je een steekproef. Maar mag een zelfscanmedewerker dan zomaar in je tas kijken?
Ja en nee. Je mag het weigeren. De winkelier heeft niet zomaar het recht om tussen jouw persoonlijke dingen te gluren. Maar tegelijk: de winkel is iets anders dan de straat, waar een Albert Heijn of Jumbo zijn eigen regels mag stellen. Die regel kan zijn: wij behouden ons het recht voor om dat toch te doen. De winkel kondigt dat dan bijvoorbeeld aan door middel van bordjes. Jij gaat daar stilzwijgend mee akkoord als je de winkel betreedt.
Weiger jij dan toch om mee te werken, als puntje bij paaltje komt, dan heeft de winkel vervolgens het recht om jou de toegang te ontzeggen. Want jij houdt je niet aan de afspraken.
En Marjolein heeft gewoon nog nooit meegemaakt dat er consequenties waren. ‘Dus dan ben je ook niet echt bang. Maar ik denk wel dat als je een keer betrapt wordt en er daadwerkelijk consequenties komen, dat je dan de volgende keer wel banger bent en misschien twee keer nadenkt voor je weer iets zomaar meeneemt.’
Dat wil alleen niet zeggen dat die consequenties er niet zijn. Maaike nam vroeger nog wel eens een volle tas mee voor véél te weinig geld. Maar toen werd een vriend van haar aangehouden en moest hij de nacht in de cel doorbrengen. ‘Dus nu durf ik dat echt niet meer.’
Schuldgevoel
Voor Albert Heijn is het all in the game. Het bedrijf heeft donders goed in de gaten dat studenten regelmatig iets meenemen, maar toch zien ze geen significante stijging van het aantal diefstallen in winkels waar de zelfscan gebruikt wordt. ‘Anders zouden we deze service ook niet bij zoveel winkels bieden’, zegt een woordvoerder. ‘Bovendien is er altijd een medewerker aanwezig in het afrekengebied om te helpen waar nodig en steekproefsgewijs controles te doen.’
Ik kan het wel goedpraten voor mezelf
En de studenten? Hebben die geen schuldgevoel? ‘Het voelt voor mij niet echt als stelen’, zegt Hannah. ‘Ik steel bijvoorbeeld niet echt dure producten, die ga ik niet stiekem meenemen. Ik vind 4 of 5 euro iets anders dan een komkommer van 1 euro. Dus dan voelt het niet echt als stelen. Of in ieder geval minder.’
‘Eigenlijk is het heel erg’, zegt Marjolein. ‘Maar volgens mij is het gewoon ingecalculeerd dat ze met minder werknemers, maar wel met meer stelen, nog steeds meer winst maken. Dus dat kan ik wel goedpraten voor mezelf en daardoor heb ik niet zo’n schuldgevoel. Ze kunnen verwachten dat dit gebeurt.’
De namen van de geïnterviewden zijn gefingeerd. Hun echte namen zijn bekend bij de redactie.