Kijk voorbij je vooroordelen
Cultuurshock in de collegezaal
Door Isha Lahiri
By Isha Lahiri
Ze voelde zich enorm ongemakkelijk, weet Maria Kirilova nog. Ze volgde een eerstejaars vak over kunstgeschiedenis en opeens moest ze de verbeelding van het naakte vrouwelijk lichaam bespreken tijdens werkcolleges. Maria blokkeerde en kon nauwelijks een woord uitbrengen. ‘Het was zo awkward’, zegt ze. ‘Ik was het totaal niet gewend om dat soort discussies te voeren, en nu moest ik er opeens over praten in de les.’
Maria komt uit Bulgarije. ‘De mensen zijn daar erg conservatief. Ze praten niet graag over dit soort dingen’, legt ze uit. Hetzelfde geldt voor feminisme: ze is niet gewend om daar een standpunt over in te nemen.
Inmiddels is ze derdejaars en heeft ze geleerd met deze situaties om te gaan. ‘Door zulke onderwerpen te bespreken tijdens colleges heb ik mijn eigen stem gevonden’, zegt ze. ‘Daar ben ik erg dankbaar voor.’
Kolonialisme
Maria is niet de enige student die zich heeft moeten aanpassen na aankomst in Groningen. Veel internationals zijn niet gewend aan de manier waarop gevoelige onderwerpen hier besproken worden. In andere gevallen is er sprake van botsende culturen.
Zo herinnert Sagnik Bhattacharya, een derdejaars student geschiedenis uit India, zich een debat over kolonialisme tijdens het werkcollege vroegmoderne geschiedenis. Er werd besproken waarom Aziatische geen maritieme grootmacht zijn geworden. ‘Er was een Nederlandse student die stelde dat de zeemacht van de Europeanen het resultaat was van de juiste mentaliteit en de juiste houding’, zegt Sagnik.
Een Nederlandse student droeg een bizarre reden aan waarom Azië geen zeemacht is geworden
Hij was geshockeerd. ‘Dat was gewoon een bizar argument en ook nog eens feitelijk onjuist. De vroege dynastieën in India en China hebben zeehandel wel overwogen, legt hij uit. ‘Mijn land was een Britse kolonie. Dus om kolonialisme dan in één adem te noemen met ‘de juiste mentaliteit’, serieus?’
Het debat nam een interessante wending, zegt Sagnik. ‘Mensen die het aanvankelijk eens waren met die Nederlandse jongen kozen onze kant en pleitten voor ons. Ik was blij dat ik niet de enige was die zich realiseerde dat het nogal problematisch was, wat die jongen zei.’
Emotionele reactie
Lee Flamand, docent bij American studies, ziet dat studenten vaak emotioneel reageren tijdens discussies over identiteit. ‘Ik adviseer mijn studenten altijd om op zoek te gaan naar bewijs en zich af te vragen waarom ze eigenlijk een bepaalde mening hebben’, zegt hij.
Als het over concepten als wit en privilege gaat, nemen mensen snel aanstoot. ‘Maar na verloop van tijd realiseren ze zich dat zulke ongemakkelijke gesprekken niet bedoeld zijn als persoonlijke aanval. In wetenschappelijk debat heb je altijd logische argumenten nodig’, zegt Flamand. ‘Als docent hoor ik kritisch denken aan te moedigen bij studenten. Het doel is om ze zonder vooringenomenheid over hun eigen samenleving na te laten denken.’
Barend van Heusden, hoogleraar cultuur en cognitie, ziet ook vaak botsende perspectieven tijdens zijn eerstejaars college over de geschiedenis en theorie van kunsten en media. Dat komt vooral voor wanneer hij en zijn studenten het hebben over kunstwerken in hun sociale context. ‘Een van mijn argumenten is dat je cultuur als een cognitief proces moet beschouwen. Dan klinken zulke discussies logischer’, zegt hij.
Het concept schoonheid komt vaak aan bod. Wat volgens de één mooi is, is in de ogen van een ander lelijk. ‘Onze perceptie van schoonheid en de artefacten die daaruit voortkomen zijn het resultaat van onze interactie met het leven, vertel ik mijn studenten’, zegt Van Heusden. ‘Dat maakt het makkelijker om culturele eigenaardigheden te begrijpen.’
Communicatie
Van Heusden helpt zijn studenten ook om hun communicatieve vaardigheden te verbeteren, zowel op persoonlijk als academisch vlak. ‘Als je het over cultuur hebt, is het niet te vermijden dat het ook gaat over gevoelige onderwerpen zoals racisme of irrationele ideeën die cultureel bepaald zijn.’
Hij wil zijn studenten leren om hun eigen mening te vormen, zodat ze leren om te gaan met verschillende perspectieven. ‘Ik probeer mijn colleges interactief te maken en te luisteren naar wat ze vinden van deze discussies. Ze moeten van mij met hun eigen wetenschappelijke verklaringen komen, dus dan moet je ze wel laten uitpraten.’
Het doel is studenten zonder vooringenomenheid over hun samenleving na te laten denken
De culturele achtergrond van een student kan ook beïnvloeden hoe diegene naar de hoogleraar zelf kijkt. Veel RUG-studenten zijn namelijk afkomstig uit culturen die de relatie tussen docent en student als hiërarchisch zien. ‘Maar in Nederland zien we de universiteit veel meer als een gemeenschap waar kritisch denken belangrijk is’, legt Van Heusden uit.
Hij is zich ervan bewust dat niet alle studenten er ook zo over denken. ‘Soms aarzelen studenten om docenten te benaderen met hun problemen. Het is belangrijk om ze over die hobbel heen te helpen en ze aan te moedigen om vragen te stellen.’
Nieuwe inzichten
De Chinese Jiao Yuan was nogal van slag toen ze aan haar pre-master bij de Faculteit Economie en Bedrijfskunde begon. In haar cultuur is het belangrijk dat je respect toont voor oudere mensen en docenten. ‘Hier werd er van me verwacht dat ik m’n mond opendeed. Mijn docent en medestudenten keken me verwachtingsvol aan in de hoop dat ik een bijdrage zou leveren aan de discussie. Maar ik was heel zenuwachtig en ik kwam niet goed uit m’n woorden. Ik wilde niet respectloos overkomen’, zegt ze.
Inmiddels heeft Jiao geleerd om te zeggen wat ze denkt. De groepspresentaties die ze moest doen, gaven haar zelfvertrouwen. ‘Mijn medestudenten komen uit allerlei delen van de wereld. We zijn het vaak oneens over bedrijfskundige beleidsmodellen als we samen aan projecten werken. Maar daardoor sta ik nu wel meer open voor nieuwe inzichten. Ik had nooit gedacht dat ik zou leren om op zoveel verschillende manieren naar iets te kijken.’