Agressief door slaaptekort
‘Er blijft geen lontje meer over’
Slaapproblemen komen veel voor bij forensisch psychiatrische patiënten. Een goede nachtrust kan bij deze patiënten het verschil maken tussen onbezonnen geweld of verstandig handelen.
Forensisch psychiater Jeanine Kamphuis onderzocht of er een verband is tussen slaapproblemen, agressiviteit en impulsiviteit. Ze promoveerde vorige week aan de RUG.
Ze vond een positief verband: zowel de patiënten zelf als de behandelaren beoordeelden de patiënten als agressiever naarmate de slaapproblemen groter waren. Ook de kans op een agressief incident nam dan toe.
Kamphuis hoopt dat het slaapgedrag voortaan meegenomen wordt in de evaluatie van het recidiverisico van forensisch psychiatrische patiënten.
Toekomstig onderzoek moet uitwijzen of het verbeteren van de slaapkwaliteit leidt tot minder agressie.
Leestijd: 5 minuten (915 woorden)
Voor forensisch psychiatrische patiënten kunnen slaapproblemen de spreekwoordelijke druppel zijn voor het plegen van een delict. Forensisch psychiater Jeanine Kamphuis onderzocht in deze groep het verband tussen slaapproblemen en agressie, en vond een significante relatie. In de toekomst moet er volgens haar meer gelet worden op de slaapkwaliteit van deze patiënten, om herhaling van strafbare feiten te voorkomen. Kamphuis promoveerde vorige week maandag aan de RUG.
Op een snauw bij de koffiemachine na, heeft voor gezonde mensen een nacht slecht slapen geen desastreuze gevolgen. Maar bij individuen die in de basis al problemen hebben met impulscontrole en agressiviteit, kan een goede nachtrust van essentieel belang zijn.
Psychiatrische patiënten kampen vaker met slaapproblemen dan gezonde personen. Ook komt bij deze groep mensen relatief veel agressie voor, met name bij forensisch psychiatrische patiënten. Om erachter te komen of hier een verband in schuilt, interviewde Kamphuis ruim honderd patiënten in de Forensisch Psychiatrische Kliniek in Assen en de Mesdagkliniek in Groningen. Daarnaast deed ze dierexperimenteel onderzoek.
Verband
Voor Kamphuis was het eerst zaak om de vermeende slaapproblemen in kaart te brengen. Tot dan toe was er weinig onderzoek gedaan naar de mogelijke invloed van een gebrekkige nachtrust op forensisch psychiatrische patiënten. Vragenlijsten en interviews met de patiënten wezen uit dat 50 procent zichzelf een slechte slaper vond. Bij een op de drie patiënten was sprake van een of meerdere slaapstoornissen.
Ook vroeg Kamphuis hoe agressief de patiënten zich voelden. ‘Daaruit vonden we dat een hogere mate van slaapklachten in relatie stond met meer zelf gerapporteerde agressiviteit en impulsiviteit’, aldus de forensisch psychiater. Naast de zelfrapportage door patiënten nam Kamphuis ook het oordeel van de behandelaar mee in haar onderzoek. Dat leverde eveneens een positief verband op: hoe meer slapeloosheid bij de patiënt, hoe groter de kans dat een behandelaar de patiënt agressief inschat.
Het blijft overigens niet bij inschattingen. Agressieve voorvallen, zoals een vechtpartij, bleken ook te maken te hebben met de slaapkwaliteit: ‘De kans dat iemand een agressief incident in de kliniek had veroorzaakt, was groter naarmate de slaapkwaliteit slechter was’, vertelt Kamphuis over wat zij het meest indrukwekkende onderzoeksresultaat noemt.
Agressieve ratten
Met een verband tussen slaap en agressie is nog niet gezegd wat oorzaak en gevolg is. Het is het verhaal van de kip en het ei: slapen de onderzochte proefpersonen slechter omdat ze agressief zijn of zijn ze agressiever omdat ze slecht slapen? Om die vraag te beantwoorden maakte Kamphuis een uitstapje, zoals ze het zelf noemt, naar het dieronderzoek.
Ze hield ratten geforceerd wakker door ze in een roterend wiel te zetten. Vervolgens keek ze of de ratten abnormaal agressief verdrag vertoonden wanneer ze in aanraking kwamen met een andere rat. In tegenstelling tot wat eerder onderzoek uitwees, vond Kamphuis geen effect van slaaptekort op het ontstaan van gewelddadig gedrag.
Mensen helpen
Kamphuis studeerde geneeskunde aan de RUG. Al snel wist ze dat ze de psychiatrie in wilde. ‘Hoe we met elkaar omgaan en vooral de pathologie daarvan is reuze interessant’, zegt ze. ‘Bovendien kun je als psychiater ook daadwerkelijk mensen helpen.’ De laatste fase van haar co-schappen liep ze dan ook in de Forensisch Psychiatrische Kliniek in Assen. Na in 2009 af te zijn gestudeerd begon ze aan de opleiding tot psychiater bij GGZ Drenthe, waar ze tegelijk startte met haar promotieonderzoek. Tot dan toe was er volgens Kamphuis weinig onderzoek gedaan naar de invloed die slaaptekort kan hebben op forensisch psychiatrische patiënten.
Dat was nou niet direct het resultaat dat ze zocht, maar daar is een verklaring voor: ‘Het is niet zo dat élke rat die je wakker houdt, agressiever wordt. Daarom is het van belang om te onderzoeken wie de individuen zijn die wél op een negatieve manier reageren op slaaptekort.’
Net zoals bij mensen geldt dat niet iedereen gewelddadig wordt van slaaptekort, kan dat ook voor ratten gelden. ‘Misschien is het wel naïef geweest om te denken dat we een verband in gezonde ratten konden vinden, als je nagaat hoe extreem de groep forensische patiënten is in vergelijking met de gezonde mens’, aldus Kamphuis.
Impulscontrole
Om erachter te komen of je een verminderde zelfbeheersing hebt na een nacht slecht slapen, trainde Kamphuis ratten om op een pedaal te drukken, met als gevolg een beloning: een voedselbolletje. Wanneer ze dit doorhadden, werden ze onderworpen aan het volgende schema: alléén als er dertig seconden tussen de opvolgende drukken op het pedaal zat, kregen de ratten een beloning. De ratten moesten zichzelf dus beheersen om niet te snel op het pedaal te drukken. Ratten met een slaaptekort bleken een slechtere impulscontrole te hebben.
Een een-op-eenrelatie tussen slaap en agressie is niet bewezen, benadrukt Kamphuis: het ligt waarschijnlijk veel complexer dan dat. Forensisch psychiatrische patiënten zijn uitschieters van de samenleving en hebben in veel gevallen trauma’s opgelopen. ‘Het lontje bij deze mensen is al kort, slaapproblemen kunnen ervoor zorgen dat er eigenlijk geen lontje meer overblijft’, aldus Kamphuis.
Ze hoopt dat de slaapkwaliteit voortaan meegenomen wordt in de evaluatie van het recidiverisico van forensisch psychiatrische patiënten. Of het verbeteren van de slaapkwaliteit ook echt voor een minder agressieve houding en minder strafbare feiten zal zorgen? Dat zullen toekomstige studies moeten uitwijzen, zegt Kamphuis.