Gedachten kunnen lezen, wie droomt er niet van? Even in het hoofd van de baas kijken om te zien of hij wel blij met je is. Of weten of je crush ook iets voor jou voelt. Illusionisten, zoals Victor Mids met zijn programma Mindfuck, maken er een sport van om het publiek te doen geloven dat zij daadwerkelijk gedachten kunnen lezen.
Natuurlijk bezitten ze niet echt superkrachten, maar maken ze slim gebruik van montagetechnieken en goocheltrucs om je op het verkeerde been te zetten. Toch is het niet helemaal onmogelijk om een kijkje te nemen in iemands brein. Want waar Mids vertrouwt op trucage, lukt het RUG-onderzoeker Michael Wolff (30) om écht gedachten te lezen.
Kijkje in het brein
Wolff is onderzoeker aan de afdeling Experimentele Psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. In samenwerking met de universiteit van Oxford ontwikkelde hij een nieuwe methode om een kijkje te nemen in het brein. Om precies te zijn, een kijkje in het geheugen. Om nóg preciezer te zijn, een kijkje in het werkgeheugen.
Het werkgeheugen, ook wel kortetermijngeheugen, fungeert als een tijdelijke opslagplaats voor het onthouden van relevante informatie. Zonder werkgeheugen ben je niet in staat om bijvoorbeeld een telefoonnummer te onthouden. De elektrische signalen die je brein dan uitzendt, kun je meten.
Als je iets moet onthouden, zet je bepaalde hersencellen aan. Deze blijven aan totdat het nummer weer vergeten kan worden, omdat je het bijvoorbeeld hebt opgeschreven. Op het moment dat je echter twee dingen tegelijk moet onthouden, bijvoorbeeld een telefoonnummer én de naam van degene die je moet bellen, is het opdreunen van alleen het telefoonnummer niet meer afdoende.
Je brein legt razendsnel nieuwe verbindingen tussen hersencellen en verandert bestaande, zodat ook de naam in kwestie opgeslagen wordt. De informatie die op deze manier wordt opgeslagen, noemt Wolff ‘stille herinneringen’. De herinnering zit wel in je hoofd, maar we kunnen hem in tegenstelling tot het (in gedachten) opdreunen van het telefoonnummer niet meten.
Sonar
Althans, totdat Wolff en zijn collega’s met een vernuftige truc op de proppen kwamen: ze ‘pingen’ de hersenen. Vergelijk het met een sonar van een schip. Een schip zendt een geluid (de ping) richting de bodem van de zee. Dit geluid is altijd precies hetzelfde. Aan de hand van de reflecties van het geluid krijgt het schip een idee hoe de zeebodem eruitziet, ondanks dat het niet door het troebele water kan kijken.
Hetzelfde deed Wolff met zijn proefpersonen. Hij stuurde een lichtflits (de ping) via de ogen de hersenen in. De ‘echo’ die het brein terugstuurt is anders naarmate de verbindingen in de hersenen veranderen, zoals bij het opslaan van een stille herinnering gebeurt. Aan de hand van de echo kon Wolff dus zien wat er in het werkgeheugen van de proefpersonen opgeslagen zat.
Allemaal leuk en aardig, maar waarom zouden we dit willen? Toegegeven, buiten het feit dat het lijkt op sciencefiction, is het niet bepaald nuttig om zien wat er in iemands werkgeheugen zit. Dat weet de persoon in kwestie immers zelf wel.
Leugendetector
Toch zijn er wel toepassingen te bedenken, meent Wolf. Zo kunnen verdachten van een strafbaar feit in de toekomst wellicht geen leugendetectoren meer om de tuin leiden door bewust aan iets anders te denken. ‘De nieuwe techniek zou de onderdrukte, maar niet vergeten herinnering bloot kunnen leggen.’
Volgens Wolff opent deze vorm van mind reading een nieuw veld binnen de neurowetenschappen. Het principe van ‘stille herinneringen’ biedt nieuwe inzichten in de werking van het brein en breingerelateerde ziektes.
Het zou bijvoorbeeld een uitkomst kunnen zijn voor ouderen met geheugenverlies, omdat ze slechter in staat zijn om de verbindingen tussen hersencellen in hoog tempo te veranderen en zo minder goed ‘stille herinneringen’ kunnen opslaan. Als we weten waar de kern van het probleem zit, is het in de toekomst wellicht mogelijk hier medicijnen voor te ontwikkelen, hoopt Wolff.
Foto homepage: Men in Black, Colombia Pictures