Op 29 december 2024 overleed in Amsterdam Henk Hillenaar, hoogleraar moderne Franse letterkunde aan de RUG van 1985 tot 2000. Hillenaar was open-minded en avontuurlijk, schrijft emeritus-hoogleraar Walter Schönau.
De waardering voor het werk van Henk Hillenaar moge blijken uit de onderscheidingen die hem ten deel vielen: de hoge Franse erkenning voor zijn verdiensten door de benoeming tot Officier de l’Ordre National du Mérite en de Nederlandse benoeming in de Orde van de Nederlandse Leeuw, evenals die tot lid van de KNAW.
Wie zijn boeiende autobiografie Een leven met Loyola en Freud (2020), een uitgave van de Amsterdamse Dominicuskerk, gelezen heeft, weet dat zijn leven allesbehalve een gangbare academische loopbaan was. De namen in de titel van zijn levensbeschrijving duiden al aan hoe open-minded en avontuurlijk hij was.
Geboren in 1935 in Den Bosch, besloot hij al op jonge leeftijd te streven naar het lidmaatschap van de Orde der Jezuieten en meldde zich, na het eindexamen gymnasium, in 1953 aan voor het noviciaat in Mariëndaal bij Grave.
Vrome regime
Daar onderwierp hij zich, niet geheel zonder innerlijke twijfel, aan het vrome regime dat van hem verlangd werd en aan de eisen van het celibaat. Na drie jaar zond de leiding hem voor een voortzetting van zijn studie naar Frankrijk waar hij filosofie studeerde en zich vertrouwd maakte met de Franse intellectuele cultuur.
Bekroond werd zijn studie in 1965 met een Parijse dissertatie over de aartsbisschop Fénelon (1651 – 1715) en diens relatie met de Jezuïeten, ook als boek gepubliceerd, waarvan een Nederlandse editie bij Nijhoff in Den Haag verscheen. In 1959 begon hij, na het cum laude afleggen van zijn licentiaats-examen, deels in Nijmegen, deels in Parijs, later in Maastricht, een studie Franse letteren en theologie.
Prediker
Zijn studie bracht hem naar Lille, Aix en Provence, Grenoble, Rome en Londen. In 1968 werd hij tot priester gewijd. Een jaar eerder kwam hij als invaller in contact met de Dominicuskerk, waar hij al gauw als prediker werd opgenomen en waaraan hij tot zijn dood in diverse functies maar vooral als prediker verbonden bleef.
Zijn roeping vond hier haar bestemming. Hier kon hij vrijuit spreken, vond hij een dankbaar gehoor en hier vond op 7 januari zijn rouwdienst plaats.
Zijn engagement, samen met onder andere Huub Oosterhuis, voor radicale vernieuwing van de katholieke kerk, leidde tot zijn vertrek uit de Orde van de Societas Jesu. Het officiële ontslag werd hem op zijn verzoek verleend op 20 februari 1970.
Uit de kast
In Groningen, waar hij een korte periode verbonden was aan de letterenfaculteit van de RUG, preekte hij in een volle Josefkerk over homoseksualiteit en kwam zo op spectaculaire wijze in het openbaar uit de kast. Niet homoseksualiteit maar het celibaat, zo was zijn opvatting, is tegennatuurlijk.
Na de leerschool van Loyola koos hij nu heel gemotiveerd voor een tweede scholing bij Freud, onder meer door in analyse te gaan. In Freuds leer ontdekte hij al gauw een mogelijkheid zijn literaire tekstinterpretaties van meer ‘diepte’ te voorzien. Al snel vonden we hierbij een productieve vorm van samenwerking op dit gebied.
Eerbetoon
Samen publiceerden we onder meer een verzamelbundel in de reeks psychoanalyse en cultuur, onder de titel Literatuur in psychoanalytisch perspectief (1990), met bijdragen over Multatuli’s verhaal Saïdja en Adinda en in dezelfde reeks een veel geciteerde bundel Fathers and Mothers in Literature (1994), een eerbetoon aan Marthe Robert en haar meesterlijke studie Roman des origines et origines du roman (1972).
Naast een door ons geredigeerd nummer van het tijdschrift American Imago (1999) vermeld ik tenslotte het boek Tekst en psyche. Psychoanalytische tekstinterpretatie in de praktijk, een vrucht van onze gemeenschappelijke colleges, met vijftien voorbeelden van interpretaties.
Op de uitvaart noemden verschillende vrienden hem een zondagskind.
Walter Schönau is emeritus-hoogleraar moderne Duitse letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen