Het werk van Berthold Brecht had geen geheimen voor universitair hoofddocent Edmund Licher. Licher promoveerde op de befaamde Duitse dichter, schrijver en toneelregisseur. Eind 2021 overleed Licher. Zijn collega en vriend hoogleraar Walter Schönau blikt terug.
Op 23 december 2021 overleed na een lange ziekte mijn collega Edmund Licher. Na een studie Duitse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij in 1965 cum laude afstudeerde, was hij enkele jaren als leraar werkzaam in Amsterdam en Haarlem.
In 1968 werd hij in Groningen als docent voor Duitse literatuur benoemd en bleef gedurende dertig jaar, tenslotte als universitair hoofddocent, aan de (inmiddels niet meer bestaande) vakgroep Duits verbonden.
Tot de onderwerpen waarover hij colleges en werkgroepen gaf en waarover hij artikelen publiceerde, behoorde het werk van auteurs als Albrecht von Haller, de schrijver van het beroemde leerdicht Die Alpen, Lessing, de Duitse representant van de Verlichting, de bohemien-cabaretier Joachim Ringelnatz, de grote Oostenrijkse auteur Thomas Bernhard en vooral Berthold Brecht, over wiens gedichten hij in 1983 aan de RUG promoveerde bij professor Hans Steffen.
Zijn dissertatie was een communicatie-theoretisch georiënteerde studie van het hele poëtische oeuvre van Brecht, met name van de dialectische aspecten ervan en van de wijze waarop de gedichtteksten met de lezer (of luisteraar, voor zover het de vele liedteksten betreft) communiceren.
De vorig jaar overleden ‘redactiecoördinator’ van de Universiteitskrant van destijds, Hans Kuné, wijdde een hele pagina in de UK van 7 december 1983 aan het proefschrift. Voor Kuné was het vooral een aanleiding ‘om na te gaan waarom ik niet van Brecht houd’, een essayistisch verwoord onbehagen dat zich beperkte tot de communistische auteur. Over de promovendus was hij beter te spreken: ‘Edmund Lichers gidslamp is goed en zijn rondleiding de prijs van zijn boek meer dan waard.’
Lichers belangstelling ging vooral uit naar wat literaire teksten bij het lezerspubliek teweeg brengen, hoe ze het publiek manipuleren, hoe ze met de lezer communiceren – vragen die in de destijds nieuwe literaire receptietheorie aan de orde kwamen en waarover hij, soms ook in samenwerking met collega’s, tal van studies publiceerde. Een overzicht van zijn artikelen en voordrachten is, naast zijn curriculum vitae, te vinden op zijn site van Academia.edu.
Hij was toegewijd aan zijn vak, de Duitse literatuurgeschiedenis, een erudiete, ook mondeling zorgvuldig formulerende wetenschapper, maar onpretentieus en met een sterk besef van de relativiteit van de menselijke bezigheden, waaronder ook de academische, en met een nog sterker gevoel voor humor en zelfspot.
Ik herinner me hem als twee jaar jongere medestudent aan de Universiteit van Amsterdam, waar we in de jaren vijftig als germanisten geschoold werden door Herman Meijer en Emmy Kerkhoff. Toen hij in 1998 met pensioen ging werden we, meer nog dan tijdens ons werk in de vakgroep, waartoe ook bestuurlijke taken behoorden, vrienden.
We voerden ruim twintig jaar intensieve discussies over esthetische, literaire en politieke kwesties, tijdens de pandemie vooral via e-mail, totdat zijn verslechterende gezondheid dat niet meer toeliet. Bij ons afscheid kwamen we als vanzelf te spreken over een van de laatste gedichten van Brecht, waarin hij zijn – door Epicurus geïnspireerde – overwinning op de angst voor de dood onder woorden brengt.
In het overlijdensbericht was Edmund Lichers vertaling opgenomen:
Toen ik in de witte ziekenkamer van de Charité / Wakker werd tegen de morgen / En een merel hoorde, wist ik / Het beter. Al sinds geruime tijd / Had ik geen angst voor de dood meer. Omdat het mij immers / Aan niets ooit kan ontbreken, vooropgesteld / Dat ik zelf ontbreek. Nu / Lukte het mij, me te verheugen / Over al het merelgezang na mij ook.
Walter Schönau is germanist en emeritus-hoogleraar moderne Duitse letterkunde