Universiteiten hebben ethische commissies voor van alles, maar niet voor onderzoek naar samenwerkingspartners die mogelijk betrokken zijn bij schendingen van mensenrechten. Dat moet beter, stellen tien RUG-hoogleraren.
In een open brief hebben de rectoren van de universiteiten zich in Trouw (7-6-24) opgesteld tegen het verbreken van de samenwerking met Israëlische universiteiten. Zij deden dat met een herhaald beroep op de academische vrijheid.
Daarbij benadrukten ze tevens hun academische verantwoordelijkheid, te weten in die gevallen waarin recht en vrede worden geschonden. De rectoren schrijven: ‘Om deze verantwoordelijkheid goed te nemen, wegen wij onze samenwerkingsverbanden zorgvuldig.’
Het blijft echter onduidelijk hoe zij die weging gemaakt hebben en door wie de rectoren zich daarbij hebben laten ondersteunen. Universiteiten letten op eventueel kennismisbruik door bepaalde regimes waardoor Nederlandse belangen geschaad zouden kunnen worden.
Daarnaast kennen ze ethische commissies rond thema’s als wetenschappelijke integriteit, privacy en data-management. Het ontbreekt echter aan commissies voor onderzoek naar partners die direct of indirect betrokken zijn bij ernstige schendingen van mensenrechten.
De regering bepaalt het universitaire beleid, wat in strijd is met de academische vrijheid die de rectoren benadrukken
Het gebrek daaraan wreekte zich eerder al met betrekking tot Russische partners. De rectoren stellen: ‘Sowieso zullen wij nooit banden met een heel land verbreken. Dit overwegen wij enkel als de rijksoverheid ons dit dwingend oplegt of adviseert, zoals bij Rusland het geval was.’
Dit betekent dat het universitaire beleid wordt bepaald door de regering, wat opmerkelijk in strijd is met de academische vrijheid die de rectoren zo sterk benadrukken in hun brief.
Wij bepleiten de instelling van universitaire toetsingscommissies die onderzoeken in hoeverre samenwerkingspartners direct of indirect betrokken zijn bij ernstige schendingen van de mensenrechten.
Nederland heeft verschillende mensenrechtenverdragen ondertekend, zowel in Europees als in internationaal verband. Deze verdragen kunnen het uitgangspunt zijn voor een gedeeld toetsingskader.
Alleen door afspraken na te komen die uit de internationale verdragen voortvloeien, kunnen universiteiten zowel hun verantwoordelijkheid als hun vrijheid serieus vormgeven.
M.M.T.A. Brus, C.G.C. Dehue, N. Kalantar-Nayestanaki, A.R. Mackor, M. Mendez, P. Merkouris, G.P. Mifsud-Bonnici, A. Smeulers, B.C.A. Toebes, P.C. Westerman (allen hoogleraar aan de RUG)