Meerdere media (onder meer Dagblad van het Noorden, RTV Noord, de Volkskrant) hebben de afgelopen dagen bericht dat een UK-redacteur wordt ontslagen en dat van een ander het contract niet wordt verlengd.
De redacteuren stellen in die publicaties dat zij weg moeten omdat ze (te) kritisch hebben bericht over ontwikkelingen op de RUG, dat er sprake is van (zelf)censuur en druk ‘van bovenaf’ om verhalen aan te passen, af te zwakken of gewoon helemaal niet te schrijven.
Laten wij het als redactie hier direct heel duidelijk zeggen: Van censuur is geen sprake, van druk ‘van bovenaf’ of ‘schrijfverboden’ ter redactie evenmin.
De redactie is zich ervan bewust dat journalistiek bedrijven in een universitaire omgeving altijd een spanningsveld met zich meebrengt en soms lastig en complex kan zijn. Maar dat wil niet zeggen dat we onze oren ernaar laten hangen. De redactie weet zich bovendien gesteund door de grondig verankerde en statutair gegarandeerde journalistieke onafhankelijkheid van de UK. Die onafhankelijkheid is niet in het geding.
Het klopt wel dat beide redacteuren weg moeten. Maar dat gebeurt niet omdat ze (te) kritisch zouden zijn. Ze moeten vertrekken omdat hun handelwijze heeft geleid tot een vertrouwensbreuk en een verstoorde werkverhouding op de redactie van de UK.
Wat is er gebeurd?
Elke hoofdredacteur ziet erop toe dat er zorgvuldige journalistiek wordt bedreven door zijn redactie. Hij heeft het mandaat, want eindverantwoordelijk, om in te grijpen als het in zijn optiek mis gaat met die zorgvuldigheid.
Dat is eind 2016 en begin 2017 inderdaad enkele keren gebeurd. Het ging dan om suggestieve koppen (een bijvoeglijk naamwoord dat een verhaal onnodig ‘lading’ geeft), feiten en meningen die door elkaar lopen (‘Facts are sacred, comment is free’), geen hoor wederhoor (A beschuldigt B, maar B krijgt niet de kans om zich te verdedigen) of onbalans (A krijgt alle ruimte, B één regel).
Het conflict spitste zich vooral toe op één incident. Een redacteur reconstrueerde in februari van dit jaar het verloop van een besloten deel van een u-raadsvergadering over Yantai. Hij had delen opgevangen en heeft dit laten bevestigen door anonieme bronnen. Na afloop belde de voorzitter van diezelfde u-raad met de mededeling dat de reconstructie niet juist was. Hierop is het bericht aangepast.
Een ander voorbeeld. In een bericht eind 2016 kopte een redacteur ‘RUG in zee met omstreden Huawei’ (de Chinese telecomgigant). De onderbouwing van het woord ‘omstreden’ ontbrak in het bericht geheel, waarop de kop werd aangepast: ‘RUG in zee met Huawei’.
Geen schoonheidsprijs
Schoonheidsprijzen win je niet met zulke ingrepen achteraf. Om te voorkomen dat over zulke zaken weer discussie ontstaat, zijn daar binnen de redactie nu heldere afspraken over gemaakt.
Maar zijn ze te vatten onder het grote en beladen woord ‘censuur’?
De kwestie is (geheel in lijn met onze statuten) in maart van dit jaar voorgelegd aan de redactieraad, een adviesorgaan voor de UK dat over zulke zaken uitspraak mag en moet doen. Die heeft de zaak onderzocht en geconcludeerd: er is geen sprake van censuur.
Betrokken redacteuren hebben deze uitspraak niet alleen naast zich neergelegd, maar hun eigen redactieraad vervolgens beschuldigd van partijdigheid.
Waarna het stichtingsbestuur van de UK, opnieuw in lijn met de statuten, in september een zogeheten commissie van bindend advies (een onafhankelijk ad-hoccommissie) heeft gevraagd zich over de kwestie te buigen.
Voor deze commissie mochten de betrokken redacteuren een vertegenwoordiger aanwijzen, de hoofdredacteur idem. Voorzitter van de commissie werd Rimmer Mulder, oud-hoofdredacteur van de Leeuwarder Courant. Mulder kreeg ook de goedkeuring van de betrokken redacteuren.
‘Deugdelijk onderbouwen’
De commissie van bindend advies oordeelde onlangs: ‘De redactieleden hebben deze aantijging (van censuur) ook buiten de kring van de redactie kenbaar gemaakt en herhaald […]. Des te dwingender wordt daardoor de eis de aantijging deugdelijk te onderbouwen en daarin zijn zij (de redacteuren) niet geslaagd.’
Toen bleek ook dat de betrokken redacteuren de afgelopen twee jaar tal van gesprekken stiekem hebben opgenomen (regulier werkoverleg, redactievergaderingen, functioneringsgesprekken, telefoongesprekken enzovoort) met als doel ‘het bewijs’ te vinden dat er censuur wordt gepleegd.
De redactie, de redactieraad en het stichtingsbestuur van de UK zijn geschrokken van die handelwijze. Je kunt het met elkaar oneens zijn, je kunt een stevige discussie met elkaar hebben, je kunt ook de koppen eens goed tegen elkaar aan slaan – allemaal prima. Maar met het stelselmatig en stiekem opnemen van gesprekken over een lange periode is een grens overschreden.
Ook de commissie van bindend advies noemt de handelwijze van de betrokken redacteuren ‘laakbaar en niet integer’. En: ‘Het is de commissie niet gebleken dat er voldoende aanleiding bestond voor de redactieleden om een dergelijk vergaand middel in de vorm van het opnemen van gesprekken te rechtvaardigen.’
Heimelijk
Toch blijven de betrokken redacteuren ook nu volhouden dat er wel sprake is van censuur en dat hun handelwijze (het heimelijk opnemen van gesprekken, het publiekelijk beschuldigen van anderen zonder feitelijke onderbouwing) terecht is.
De statuten van de Universiteitskrant, en uitspraken van commissies als gevolg van die statuten, zijn er niet voor niets. Die borgen tezamen de redactionele onafhankelijkheid. Niemand kan zomaar om die statuten heen; het universiteitsbestuur (gelukkig) niet, het stichtingsbestuur niet, de hoofdredacteur niet, maar ook individuele redacteuren niet.
De statuten zijn tot op de letter gevolgd, met de onafhankelijke commissie van bindend advies als eindstation. Wij houden ons daaraan. Het is opmerkelijk dat de betrokken redacteuren uitspraken als gevolg van de statuten in de wind slaan en vasthouden aan het eigen gelijk.
En hoe verder?
De commissie van bindend advies stelt in haar uitspraak dat de Universiteitskrant bericht ‘in gegarandeerde onafhankelijkheid over al hetgeen de universiteit aangaat’. Tegelijk maakt de Universiteitskrant deel uit van diezelfde universiteit ‘hetgeen een zeker spanningsveld met zich meebrengt.’
De betrokken redacteuren trekken hier al te snel de conclusie dat de UK daarmee zelfcensuur accepteert. Daar is geen sprake van. Het spanningsveld is dit: De UK is zich ervan bewust dat het universiteitsbestuur niet altijd gelukkig is met de artikelen die wij schrijven. Maar dat betekent nooit dat we die artikelen daarom aanpassen of zelfs helemaal niet brengen.
We zijn de afgelopen maanden inderdaad een iets andere koers ingeslagen. We zetten in op een breder publiek, door ook ‘lichtere’ artikelen te schrijven over de kwaliteit van tentamenzalen of de onveilige verkeerssituatie op de Eikenlaan. Maar dat betekent niet dat we een schoolkrantje zijn geworden en geen oog meer hebben voor ‘Yantai’, werkdruk of fraudezaken. We blijven óók de waakhond.
De Universiteitskrant is onafhankelijk, kritisch en integer. De redactie bepaalt wat belangrijk en relevant is en waarover geschreven moet worden. Dat blijven we doen. Zorgvuldig en zonder inmenging van wie dan ook.
Mocht iemand na dit alles nog vragen hebben of nadere uitleg willen: bel ons, mail ons: uk@rug.nl / 050 – 3636700
De redactie van de Universiteitskrant Groningen