De forse bezuinigingen die het kabinet voor het hoger onderwijs in petto heeft, creëert ook kansen, betoogt hoogleraar Jessica de Bloom. ‘Samenwerking moet ons antwoord zijn op deze crisis.’
Ik zie dat veel initiatieven waar we keihard aan hebben gewerkt de afgelopen jaren nu als luxepaardjes uit een gouden tijdperk worden beschouwd. DEI (diversity, equity, and inclusion), psychologische veiligheid, erkennen en waarderen, open science: ‘Daar hebben we wel weer tijd voor na de crisis.’
Ik zie juist nú enorme kansen liggen om het roer om te gooien en de stappen te zetten die we anders (nog) niet hadden durven nemen. Als hoogleraar gezondheid en welzijn op het werk besteed ik in mijn overwegingen speciale aandacht aan werkdruk en psychosociale arbeidsbelasting die in het hoger onderwijs in Nederland bijzonder hoog zijn.
Vernieuwend personeelsbeleid
Een vierdaagse werkweek kan werknemers helpen een betere werk-privébalans te vinden. Voldoende vrije tijd voorkomt dat mensen vermoeid en opgebrand raken. Uit talrijke experimenten in verschillende landen blijkt dat een werkweek van 32 uur, juist in tijden van arbeidsmarktkrapte en hoge werkdruk, ideaal is om mensen gezond, gelukkig en productief te houden, het ziekteverzuim te verlagen en oudere werknemers langer in dienst te houden (zie Campbell 2023 voor een overzicht).
Naast voordelen voor de werkgever verlangen de meeste mensen naar meer tijd voor familie, vrienden, hobby’s, persoonlijke ontwikkeling en ontspanning. Een maximale wekelijkse werktijd van 32 uur zou vermoedelijk leiden tot een eerlijkere verdeling van zorgtaken, die nu nog grotendeels op de schouders van vrouwen rusten (zie CBS, 2023).
Vakbonden kunnen in plaats van loonsverhoging inzetten op verkorten van de werkweek
Vakbonden zouden in plaats van loonsverhogingen kunnen inzetten op het verkorten van de werkweek. Uiteraard moet een kortere werkweek gepaard gaan met minder werktaken. Wetenschappelijk personeel werkt momenteel gemiddeld zes uur per week onbetaald over; dit mag zeker niet toenemen.
Een ander interessant instrument is ‘onbeperkt verlof’ met een wettelijk vastgesteld jaarlijks minimum van twintig verlofdagen. In 2020 en 2023 hebben wij grootschalige veldexperimenten uitgevoerd waarbij een experimentele groep van meer dan tweeduizend mensen een jaar lang zoveel betaald verlof mocht opnemen als gewenst.
Prestatiecriteria bleven van kracht, en medewerkers moesten hun verlof afstemmen met hun team en leidinggevenden. De resultaten toonden aan dat de experimentele groep gemiddeld één week meer verlof opnam dan de controlegroep met reguliere verlofregeling. Medewerkers ervoeren daarnaast meer vrijheid en hoefden geen vakantiedagen te sparen voor onverwachte situaties thuis.
Boekhoudkundig is onbeperkt verlof aantrekkelijk, omdat werkgevers dan alleen het wettelijke minimum aan verlof als financiële reserve hoeven aan te houden. Onbeperkt verlof zou dus financiële ruimte kunnen creëren en medewerkers stimuleren vaker en langer verlof op te nemen.
Iedereen professor
Door financiële beperkingen zullen bevorderingen de komende jaren moeilijk of zelfs onmogelijk worden. Junior en mid-level academici raken hierdoor mogelijk gedemotiveerd en kunnen zich achtergesteld voelen ten opzichte van hun internationale collega’s.
Mensen waarderen het comfort van thuiswerken, om overdag te sporten of een dutje te doen
De Jonge Akademie pleit er al jaren voor om iedere universitair docent, universitair hoofddocent en hoogleraar toe te staan de titel professor te voeren, een toga te dragen en promovendi te begeleiden. Als je medewerkers moet parkeren op hun carrièrepad en hen (nog) geen passend salaris kunt bieden, geef hen dan ten minste de titel en rechten die ze verdienen en zorg dat ze internationaal kunnen blijven meedoen. De Technische Universiteit Eindhoven toont aan dat dit mogelijk is.
Hybride werken
Ondanks pogingen van sommige bedrijven om terug te keren naar een pre-corona werkcultuur, is hybride werken here to stay. Mensen waarderen het comfort van thuiswerken, de rust om geconcentreerd te werken en de flexibiliteit om overdag te sporten of een dutje te doen. Profiteer hiervan.
Faculteiten kunnen ruimtes efficiënter benutten en gebouwen afstoten. Weg met de grootste-kamers-voor-de-grootste-ego’s-cultuur. Kantoren kunnen worden gedeeld door twee of drie personen, bij voorkeur met flexplekken voor optimaal ruimtegebruik.
Dit vereist wel een grondige herinrichting van gebouwen, goed beleid en een werkcultuur die hybride werken volledig ondersteunt. Geen traditionele ma-di-do vergadercultuur meer, maar vakgroepen en teams die samen bepalen wanneer zij thuis of op kantoor werken.
Weg met de grootste-kamers-voor-de-grootste-ego’s-cultuur
Vergaderingen moeten hybride blijven zodat mensen gemakkelijk digitaal kunnen aanschuiven, en er moeten voldoende ontmoetingsruimtes voor geplande en spontane vergaderingen zijn.
Slimmer academisch jaar
Nederland heeft het langste collegejaar ter wereld. Geef studenten en docenten meer rust. Zorg voor minimaal vier extra roostervrije weken en collectieve vakantieperiodes. Ga terug naar de semesterstructuur: studenten hebben vaak meer dan zes weken nodig om stof echt te begrijpen, fouten te maken, en conflicten in projectgroepen te ervaren en op te lossen.
Semesters hebben decennialang uitstekend gewerkt en worden wereldwijd nog steeds toegepast. Stop met experimenteren met een korter academisch jaar en implementeer dit onmiddellijk.
Samenwerken en open science
In tijden van forse bezuinigingen hebben we elkaar hard nodig. Samenwerking moet ons antwoord zijn op deze crisis. Publiceer samen, begeleid junior onderzoekers gezamenlijk en geef cursussen faculteits- en opleidingsoverschrijdend. In Finland geven meerdere universiteiten samen cursussen, met hybride hoorcolleges.
Open science biedt eveneens talrijke mogelijkheden om schaarse middelen efficiënter te benutten, zoals het delen van datasets, opensourcesoftware en code. Door bindende afspraken met uitgevers op UNL- of EU-niveau te maken of eigen uitgeverijen op te zetten, kunnen universiteiten weer controle over hun werk krijgen en zorgen dat publiek geld niet langer naar private organisaties wegvloeit.
Jessica de Bloom is hoogleraar gezondheid en welzijn aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde (FEB)