Tien jaar na het kernongeval in Fukushima stromen de toeristen naar het gebied. Maar zet ze niet te snel weg als ramptoeristen, zegt antropoloog Annaclaudia Martini: zij ontdekte dat ze de lokale bewoners helpen om de gebeurtenis te verwerken.
11 maart 2011. Het noorden van Japan wordt getroffen door een enorme zeebeving van 9.0 op de schaal van Richter, met een verwoestende tsunami tot gevolg. Alsof dat nog niet erg genoeg is, spoelt het water de kerncentrale van Fukushima binnen, met een nucleaire ramp tot gevolg. De toch al arme plattelandsregio wordt hard getroffen.
Tien jaar later hebben veel bewoners een nieuwe baan in het toerisme gevonden: ze ontvangen de mensen die het rampgebied met hun eigen ogen willen zien. ‘Zulke reizen die aan rampen of dodelijke gebeurtenissen gerelateerd zijn noemen we dark tourism‘, legt Annaclaudia Martini uit.
De antropoloog aan de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen onderzocht hoe de mensen uit het stadje Rikuzentakata omgingen met de nasleep van de ramp. Onlangs publiceerde ze haar bevindingen in het tijdschrift Social and Cultural Geography.
Vietnamoorlog
Populaire bestemmingen voor dark tourism – of ramptoerisme, zoals je het in het Nederlands zou kunnen noemen – vind je overal. ‘Tsjernobyl wordt steeds toegankelijker voor toeristen’, zegt Martini. ‘Maar de veteranen van de Vietnamoorlog bezoeken Vietnam al decennia en de openbare ophangingen in het Londen van de negentiende eeuw waren ook een populair uitje.’
Hoewel ‘dark’ misschien een negatieve klank heeft, is het heel erg een kwestie van timing, benadrukt Martini. Neem het Colosseum in Rome: de meeste mensen die daar een bezoek aan brengen doen dat niet ter nagedachtenis aan de mensen die stierven in de arena. Auschwitz, daarentegen, is een herinneringsplek waar toeristen komen om te rouwen.
Heel gewoon
Tours naar Fukushima zijn nu al een paar jaar heel gewoon. Tienduizenden Japanse toeristen komen er elk jaar naartoe, en ook een klein aantal buitenlandse bezoekers. Martini ging mee op deze tours en praatte met de bewoners van Rikuzentakata. ‘Japanners zijn in het algemeen niet dol op buitenlanders’, legt ze uit. ‘Dus probeerde ik zo’n opvallende boom midden op een plein na te doen: door telkens heel zichtbaar te zijn, word je vanzelf onzichtbaar.’
Ze ontdekte dat toerisme noodzakelijk is voor veel locals. ‘Ongeveer de helft van de bewoners wil absoluut geen toeristen hebben in hun stad, maar veel anderen hebben ze gewoon nodig’, zegt Martini. ‘De financiering voor de herbouw droogt na een tijdje op en doordat andere plekken in het land ook getroffen worden door aardbevingen, verdwijnen ze uit de aandacht.’
Dorpen strijden er zelfs om wie de belangrijkste trekpleister mag zijn. ‘Dit zijn plaatsen die lastig te bereiken zijn’, zegt Martini. ‘Je moet uren per bus en trein reizen om er te komen, en je moet Japans spreken of een dure tolk bij je hebben.’
Empathie
De meeste toeristen worden gedreven door empathie, ontdekte ze. ‘Als je ziet dat een plek getroffen wordt door een ramp, vraag je je af hoe het daar moet zijn. Wat zou ik doen als ik er was? En later: hoe zou het zijn om in zo’n spookstad te wonen?’
Hoewel het idee van dark tourism haar eerst tegenstond, is ze van gedachten veranderd: toerisme helpt heel goed om een ramp te verwerken, heeft ze gezien. ‘Zowel de gidsen als de toeristen worden verrijkt door de ervaring. Tourgidsen kunnen de rijke culturele geschiedenis van de regio laten zien door er wat “donkere” toeristische details aan toe te voegen, en de toeristen kunnen hun eigen leven beter in perspectief plaatsen doordat ze zich in anderen proberen te verplaatsen.’