Dertig jaar studentpromovendi
Mislukt de zoveelste bursalenproef?
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Christien is sinds 2016 achtergrondcoördinator bij UKrant. Ze plant de achtergrondverhalen en begeleidt de auteurs. Bij haar eigen verhalen ligt de focus op wetenschap en academisch leven. Daarnaast schrijft ze veel over onderwerpen als sociale veiligheid en maakt ze graag persoonlijke interviews. In haar vrije tijd schrijft ze jeugdboeken en geeft schrijftrainingen.Toen rector magnificus Cisca Wijmenga in de jaren tachtig haar promotieplek verwierf, was ze een van de eerste aio’s – assistent in opleiding – ooit. Ze werd 45 procent gekort op haar salaris, want ze was immers ‘student’. De promovendi-oude stijl die naast haar werkten verdienden bijna het dubbele. ‘De eerste week vond ik dat ook vervelend’, zegt ze. ‘Maar daarna heb ik er niet meer aan gedacht, maar er gewoon het beste van gemaakt.’
Dat, vindt ze eigenlijk, moeten de beurspromovendi van nu ook doen. Er zijn nu eenmaal verschillende soorten promovendi en niet iedereen werkt onder dezelfde voorwaarden. ‘Die tegenstelling wordt nu uit zijn verband gerukt.’ En net doen alsof iedereen die geen werknemerstatus heeft ‘sneu’ is, is niet de oplossing.
Wijmenga is tot in de grond van haar hart overtuigd van het experiment, waarmee de minister het universiteiten mogelijk maakte om promovendi niet langer in dienst te nemen, maar een beurs te geven van 1840 euro. ‘Meer jonge mensen krijgen de kans om hun droom na te jagen’, benadrukt ze. En onderzoekers hoeven minder tijdrovende subsidieaanvragen te schrijven voor projecten waar ze promovendi op aan kunnen nemen. Oftewel: een nieuwer en vrijer systeem zorgt ook voor minder werkdruk voor de reguliere staf.
Onwenselijk
Desondanks doken er al een jaar nadat de eerste beurspromovendi gestart waren klachten op, die in december culmineerden in een manifest waarin de PhD’s stopzetting eisten van het experiment. Het werd ondertekend door 239 beurspromovendi, alsmede vakbonden en negen Groningse PhD-councils.
Twee modellen naast elkaar, dat ís ook ongemakkelijk
Kees Aarts
Veel facultaire graduate schools gingen vervolgens in gesprek met hun PhD’s. Rechten besloot in elk geval dit jaar geen nieuwe voltijds beurspromovendi meer aan te stellen. Voor filosofie gold dat het besluit om te stoppen zelfs al eerder gevallen was. De faculteit vindt twee soorten promovendi ‘niet wenselijk’.
Maar godgeleerdheid, bedrijfskunde, gedragswetenschappen en letteren constateerden dat het wel snor zat bij hen, al moet in veel gevallen de informatievoorziening beter. ‘Bij ons gaat het best goed, want we houden ons strak aan de regels’, zegt directeur Rian Drogendijk van de graduate school van economie en bedrijfskunde. ‘Maar we zien door het manifest wel dat er bij andere faculteiten meer ongenoegen leeft.’ Ze zegt ‘voorzichtig’ te willen zijn. ‘We werken daarom ook alleen met kleine aantallen.’
Van groot belang
Decaan Kees Aarts van GMW erkent dat het experiment voor ongemak zorgt. ‘Als je voor dezelfde categorie – mensen die een proefschrift moeten schrijven – twee modellen naast elkaar hebt en één model is echt minder aantrekkelijk, dan ís dat ongemakkelijk.’ Maar, zegt hij: ‘Er staat tegenover dat je wel veel meer mensen de mogelijkheid biedt om een proefschrift te maken.’ Dat het schuurt, stelt hij, is onvermijdelijk. ‘Daarom is het een experiment.’
Weer andere graduate schools, waaronder die van ruimtelijke wetenschappen, gaan nog in gesprek met hun promovendi om de stemming te peilen en eventuele stappen te ondernemen.
Maar één ding is zeker: het experiment is van groot belang voor de RUG. Vorig jaar was maar liefst 30 procent van de PhD’s aan de RUG beurspromovendus; 788 mensen. Het nieuwe systeem moet het aantal proefschriften opkrikken van rond de vijfhonderd naar zeshonderd per jaar.
Extra voordeel: het wordt eenvoudiger om PhD’s binnen te halen. ‘We liggen nu eenmaal excentrisch,’ zegt Wijmenga, ‘wat het niet altijd makkelijk maakt om mensen hiernaartoe te krijgen.’ Vandaar dat de beurspromovendi vaak uit het buitenland komen, of al tijdens de researchmaster hun voorstel hebben geschreven, waarna ze min of meer automatisch doorstromen.
Vaker geprobeerd
Het is een koers die al zo’n vijftien jaar geleden werd ingezet, onder de vorige bestuursvoorzitter Sibrand Poppema. Tegelijkertijd is duidelijk dat universiteiten al dertig jaar lang proberen om promovendi een goedkopere studentstatus te geven. En elke keer mislukt dat.
Aanhoudende klachten en zelfs een staking door aio’s van het Groningse Kapteyn Instituut zorgden er in 2000 voor dat de korting op hun salaris van tafel ging.
De beurs is het verschil tussen een vergoeding voor onderzoek of helemaal niets
Nynke Jo Smit
Ook een poging van de Universiteit van Amsterdam struikelde na tien jaar van rechtszaken en protesten voor de Hoge Raad in 2004. Promovendi hebben een arbeidsrelatie met hun universiteit en moeten dus als zodanig betaald worden, was het oordeel.
Toch begon de RUG een jaar later opnieuw bursalen binnen te halen. Eerst alleen internationals, maar later ook Nederlandse promovendi. Weer volgde een rechtszaak, die de promovendi in hoger beroep in 2013 verloren. Maar de RUG zag zich desondanks in 2014 gedwongen te stoppen, na aanvaringen met de belastingdienst omdat de regeling ‘niet fiscaal gestoeld was op nationale wetgeving’.
Rotterdam haakt af
Het maakte echter wel de weg vrij voor de minister om dat probleem op te lossen. En toen die in 2015 het experiment aankondigde, omarmde de RUG het met volle overgave. Van de 2000 beschikbare plekken claimde de RUG er 850 in de eerste ronde en 650 in de tweede. De Rotterdamse Erasmus Universiteit wilde er vijftien. Maar andere universiteiten hielden de boot af en in de tweede ronde doet ook Rotterdam niet meer mee.
Waarom?
Het Rotterdamse International Institute of Social Studies (ISS), dat de promovendi financierde, wilde met de beurs promovendi van buiten de EU halen. ‘De experimentbeurs is het verschil tussen een vergoeding die het mogelijk maakt om je fulltime op het PhD-onderzoek te richten, of helemaal niets’, zegt Nynke Jo Smit van het ISS. Het werkte goed, zegt ze, maar een nieuwe aanvraagronde zou een ‘te groot beslag doen op de beschikbare middelen’.
Ook de Universiteit Twente overwoog eerder deelname omdat de beurs goed kon uitpakken voor internationals. ‘Maar omdat dat alleen gold voor de duur van het experiment, zou je de ongelijkheid die je wilde opheffen op een andere manier terugbrengen’, zegt directeur Paul van Dijk van de Twentse Graduate School.
De UvA laat weten dat het experiment indertijd niet paste in het ‘personeelsbeleid’ van de universiteit en dat daaraan nog ‘niets is veranderd’. En een relletje in Nijmegen, dat korte tijd drie beurspromotieplaatsen aanbood onder veel slechtere voorwaarden dan die in Groningen, liet zien dat ook daar de tijd nog niet rijp is. De vacatures werden ingetrokken. ‘De Radboud Universiteit ziet promovendi uit principe niet als student’, haastte het college van bestuur zich te verklaren.
Trendsetter
Het frustreert Wijmenga en Marjan Koopmans, projectmanager van de Groningen Graduate Schools. ‘Het is niet zo dat andere universiteiten het helemaal niet zien zitten’, zegt Koopmans. ‘Maar ze zien ook wat er over de RUG heenkomt. Dat is gewoon niet leuk.’
Het is gewoon niet leuk wat er over de RUG heenkomt
Marjan Koopmans
‘Als je boven het maaiveld uitsteekt,’ vult Wijmenga aan, ‘dan wordt je kop eraf gehakt. Maar als de minister dit wettelijk gaat regelen, dan is het echt een ander verhaal.’ De RUG doet écht niets geks, zegt ze. ‘Het wordt nu voorgesteld alsof de RUG in zijn eentje zoiets raars heeft bedacht. Maar de minister wilde dit.’
De top-upbeurs, waarbij een lage buitenlandse beurs wordt aangevuld tot het niveau van andere beurspromovendi, pakte zelfs zo goed uit dat de politiek dit landelijk in wil voeren. Wijmenga: ‘Wij zijn trendsetter hierin.’
De contracten zijn goedgekeurd door de belastingdienst. Er worden premies afgedragen, zodat de promovendi wél recht hebben op WW en zwangerschapsverlof, al valt pensioen en vakantiegeld erbuiten. ‘Maar de mensen die het prima naar hun zin hebben, díe hoor je niet’, zegt Wijmenga.
Manifest
Toch blijft het aantal handtekeningen onder het manifest langzaam groeien. Dinsdag werd het aangeboden aan de vaste kamercommissie door een delegatie van Groningse promovendi en het Promovendi Netwerk Nederland (PNN). ‘De RUG heeft er niet veel mee gedaan’, verklaart PNN-voorzitter Lucille Mattijssen.
Ook de PhD-councils die het manifest tekenden, staan er nog steeds achter. ‘Als promovendi keuren we de voorwaarden van het beurzensysteem af’, mailt de PhD-council van letteren. De PhD-council van ruimtelijke wetenschappen stelt: ‘We staan nog steeds vierkant achter het manifest. Het manifest weerspiegelt wat veel studentpromovendi van onze faculteit voelen.’
We hebben dit gedaan op een manier die volgens ons sociaal is
Cisca Wijmenga
Toch maken Wijmenga en Koopmans zich nog geen zorgen. Zelfs niet over rechtszaken waar de laatste weken steeds vaker over wordt gesproken. ‘Het zou niet leuk zijn natuurlijk’, zegt Koopmans. ‘We hebben dit gedaan binnen de regels van het experiment is en op een manier die volgens ons sociaal is. De minister heeft immers de ruimte gegeven’, zegt Wijmenga. ‘Maar ja, je kunt ook als ZZP’er naar de rechter gaan en zeggen: ik eis dat ik een vaste baan krijg.’
En mocht het toch misgaan, net als die eerder pogingen? Dan zal de RUG alle beurspromovendi moeten compenseren voor honderden euro’s per maand, volgens de regels die de minister aan het begin van het experiment opstelde. Wijmenga: ‘Daar is rekening mee gehouden. We hoeven niet bang te zijn voor een faillissement.’
Maar tragisch, dat zou het wel zijn. ‘Ik ben hier supertrots op’, zegt ze. ‘En ik sta helemaal achter het principe. We hebben het netjes gedaan.’