Er is geen interne klok
Hoe je brein tijd inschat
‘Tijd is een aantrekkelijk onderwerp, omdat het een heel raar iets is’, zegt cognitief-neurowetenschapper Nadine Schlichting. We denken dat we weten wat we bedoelen als we het hebben over het verstrijken van tijd; maar hoe je tijd ervaart verschilt van cultuur tot cultuur. Westerse mensen beschouwen tijd als een lineair concept, terwijl Japanners tijd als een cirkel zien. Door die verschillen vroeg Schlichting zich af: is er een universele biologische factor die ons helpt om tijd te meten?
Het was een groot vraagstuk. ‘Ik wilde weten hoe tijd werkt in de hersenen. Achteraf was dat nogal naïef. Maar dit soort onrealistisch enthousiasme is misschien wel precies wat promovendi nodig hebben aan het begin van hun lange, hobbelige weg’, zegt Schlichting. En hoewel ze veel tegenslagen heeft gehad, kon ze vorige week eindelijk haar proefschrift verdedigen.
Geen interne klok
In haar eerste experimenten werd hersenactiviteit gemeten door middel van EEG-onderzoek. Proefpersonen werden in hun eentje in een kamer gezet met een scherm waarop een aantal stippen te zien was. Tijdens het eerste deel van het experiment moesten de deelnemers kijken naar het aantal stippen. Tijdens het tweede deel werd hen gezegd dat ze zich alleen moesten focussen op het verstrijken van de tijd.
Schlichting hoopte dat de hersenactiviteit van de twee groepen zou verschillen. ‘Dat zou aangeven dat het brein speciale gebieden heeft die tijdgerelateerde informatie verwerken’, zegt ze.
Maar dat was niet zo. ‘Ik kreeg heel overtuigende nulbevindingen: we hebben zeker geen interne klok in onze hersenen.’
Geen mislukking
Aanvankelijk was Schlichting teleurgesteld. Maar terugkijkend ziet ze de waarde van de resultaten. ‘Nulbevindingen zijn belangrijk. Het maakt me niet zoveel uit als ik niets vind, want dat zegt ook iets.’
En de experimenten waren geen totale mislukking. Ze moest haar oorspronkelijke these verwerpen, maar ze vond wel iets interessants: wanneer de proefpersonen zich richtten op het aantal stippen op het scherm, leken ze tijd anders te ervaren afhankelijk van hoeveel stippen er getoond werden.
Iemand die keek naar een scherm met vier stippen, had bijvoorbeeld het idee dat de tijd langzamer voorbij ging dan iemand die naar een scherm keek met slechts twee stippen. ‘Dat was raar, dus ik besloot dat verder te onderzoeken.’
Input
Ze herhaalde het experiment. ‘Uit andere studies kwamen – naast het effect dat ik tegenkwam – vergelijkbare resultaten met andere dimensies, zoals grootte en snelheid.’ Haar bevindingen waren duidelijk: hoe hoger het aantal stippen, hoe sneller de tijd voorbij lijkt te gaan. Input van buiten beïnvloedt onze perceptie van tijd.
Waarom is dat belangrijk? Omdat we in het dagelijks leven constant input van buiten gebruiken om tijdsduur in te schatten. Als je bijvoorbeeld van een flinke afstand een bal op je af ziet komen, weet je dat je meer tijd hebt om hem te vangen dan wanneer hij van dichterbij gegooid was.
Schlichtings experimenten bevestigen dat je brein het beste werkt als je ‘informatie over tijd combineert met andere input’, zegt ze. Die gegevens heb je nodig om iets te kunnen zeggen over het verstrijken van tijd, juist omdat we geen interne klok of specifiek zintuig voor tijd hebben.
Nuttige kennis
Schlichting hoopt dat de wetenschappelijke gemeenschap het idee loslaat dat tijdperceptie een intern proces is, en zich gaat verdiepen in de manieren waarop we bij allerlei verschillende bronnen informatie inwinnen over tijd.
Haar bevindingen zijn geen abstracte wetenschappelijke leukigheidjes, zegt Schlichting. Dat onze omgeving zo’n invloed heeft op hoe we tijd beleven is nuttige kennis die we allemaal kunnen toepassen in ons dagelijks leven.
In een chaotische omgeving besteden we bijvoorbeeld minder aandacht aan hoeveel tijd er verstrijkt, terwijl een minder stimulerende omgeving er juist voor kan zorgen dat de tijd langzamer lijkt te gaan. ‘In een café met een minimalistisch interieur zal de tijd voor je gevoel minder snel voorbij gaan. Een druk, luidruchtig café heeft waarschijnlijk het tegenovergestelde effect.’