Studenten over bezetting Heijkenspand

Het is al donker buiten. Binnen staan brandende kaarsen op tafel, bij het raam hangen twee studenten uitgeput in een tuinstoel. Boven jankt een boormachine, die gebruikt wordt om planken vast te schroeven over gaten in de vloer.

Dit is het Heijkenspand. Die middag gekraakt door een groep Nederlandse en internationale studenten, actieve krakers en sympathisanten. Het is een wanhoopsactie, zeggen ze, bedoeld om de woningnood onder studenten aan te kaarten. Zojuist hebben ze te horen gekregen dat de politie die avond niet tot ontruiming zal overgaan. Een golf van opluchting gaat door het pand heen.

Vier dagen later is alles anders. Na een onstuimige nacht – voorbijgangers slaan een ruit in en gooien met eieren – staan om 7 uur ’s ochtends de politie en ME op de stoep. Het pand wordt ontruimd, tien krakers gearresteerd. Er kan een streep door de plannen.

Kraaklocaties

De actie van de studenten is niet uniek. Ondanks de invoering van een kraakverbod in 2010, worden er in Groningen nog steeds panden gekraakt. Viola, bijvoorbeeld, een voormalig joods internaat in de Violenstraat. Bij de gemeente zijn vijf locaties bekend, maar volgens de krakers zijn er tien in gebruik.

Wat drijft hen? Róisín, een 27-jarige masterstudent sociologie, en de Duitse Katja, derdejaars psychologie, willen daar wel over vertellen. Dat doen ze in Viola, waar ook regelmatig informatiebijeenkomsten voor krakers en andere geïnteresseerden worden georganiseerd. Katja is een pseudoniem; haar echte naam houdt ze liever stil vanwege de bedreigingen aan het adres van de Heijkens-krakers.

De bewoners van Viola hebben afspraken gemaakt met de eigenaar van het pand, vertelt Róisín. ‘Aan het begin van een kraak is er altijd onenigheid, en dat snap ik ook goed. Het is een verrassing dat er ineens een groep jouw pand binnen is gegaan. Maar meestal lukt het uiteindelijk om er samen uit te komen.’

Aan het begin van een kraak is er altijd onenigheid, maar meestal kom je er samen wel uit

In andere gevallen moet er ontruimd worden. Daar komt meestal een rechter aan te pas en dat kan een langdurig proces zijn. Een spoedontruiming, zoals bij het Heijkenspand, komt maar heel af en toe voor.

‘Ken je de broken windows-theorie?’ haakt bewoner Jan aan in het gesprek. ‘Bij elk leegstaand pand vliegt er vroeg of laat een baksteen door de ruit. Uiteindelijk verkrot het pand zo erg, dat de waarde van omliggende huizen ook daalt. Door het te laten bewonen, blijft het geventileerd en dat is goed voor de staat van het pand en voor de buurt.’

Leegstand

Op 1 oktober 2010 werd de wet Kraken en Leegstand van kracht, bedoeld om zowel kraken als leegstand aan te kunnen pakken. ‘Maar eigenlijk zien we alleen het kraakverbod gehandhaafd worden’, zegt Róisín. Ze vindt het onbegrijpelijk dat er panden leeg staan in Groningen, terwijl veel mensen moeilijk aan een huis kunnen komen. En als het ze al lukt, betalen ze dikwijls de hoofdprijs.

‘Dit is natuurlijk geen Amsterdam’, zegt Róisín. ‘Maar ook hier kun je alleen nog op kamers als je rijke ouders hebt, of bereid bent om je vanaf 18 of 19 jaar in de schulden te steken. Je begint je leven in feite met een achterstand, zeker als je na je afstuderen lastig een baan kunt vinden.’

Katja verhuisde twee jaar geleden van Osnabrück naar Groningen. In Duitsland betaalde ze 200 euro voor een kamer, hier was ze 350 kwijt. ‘En voor dat geld kreeg ik een kleinere kamer terug, met muizen en lekkages.’

Spoeddebat

Vorige week werd er naar aanleiding van de Heijkens-kraakactie een spoeddebat gevoerd in de gemeenteraad. De Groningse SP-fractie stelde toen dat er een leegstandsverordening zou moeten komen, zodat er meer druk gezet kan worden op speculerende woningeigenaren.

Maar volgens wethouder Roeland van der Schaaf valt het wel mee met de feitelijke leegstand in Groningen. En als er al iets leegstaat, zei hij, zijn er snel plannen voor. Zoals in het geval van de Zwarte Doos, het voormalige gebouw van de Sociale Dienst aan de Eendrachtskade. Daar komt een studentencomplex in. Ook wordt er druk bijgebouwd: in Paddepoel zijn de afgelopen jaren meerdere studentenflats neergezet.

Róisín en Katja zien daar geen oplossing in, want woonruimte is niet het enige probleem. ‘Als je iets wilt organiseren, zoals een bijeenkomst, kan dat eigenlijk niet zonder dat je een ruimte moet huren’, legt Róisín uit.

Studenten, families, mensen die zestig uur per week werken: ik kom ze allemaal tegen

Katja geeft een voorbeeld. ‘Elke zondag koken vrijwilligers in Edanz voor zo’n honderd man een gratis maaltijd. Ze moeten daar weg, maar ze kunnen geen nieuwe plek vinden. Er is geen budget, want de maaltijden zijn gratis. En dat moet ook niet veranderen, want alleen dan kunnen bijvoorbeeld daklozen er gebruik van maken.’ Voor deze groep, wil ze zeggen, zou kraken een oplossing zijn.

‘Er zijn altijd mensen die een plek nodig hebben, maar door het systeem glippen’, concludeert Róisín. ‘Dat kan iedereen zijn. Studenten, families, promovendi, mensen die in de bijstand zitten, mensen die zestig uur per week werken, mensen met een handicap. Ik kom ze allemaal tegen.’

Opkomen voor je overtuiging

De kraak van het Heijkenspand was echter specifiek voor studenten bedoeld. De krakers organiseerden informatieavonden in Viola, waar diverse internationals uit de noodaccommodaties op af kwamen. Samen smeedden ze een plan en brachten ze het tot uitvoering.

Katja was een van de tien krakers die tijdens de ontruiming van het pand gearresteerd werden. Ze wist dat dit een risico was, want kraken is in Nederland immers illegaal. ‘Ik houd helemaal niet van conflict. Maar als je op wilt komen voor wat je vindt, is een conflict soms niet te vermijden.’

Er is behoefte aan betaalbare huisvesting, niet alleen aan fancy appartementen

De actie verliep uiteindelijk anders dan de krakers hadden gehoopt. De plotselinge ontruiming hadden ze niet zien aankomen. Op woensdagavond besloten ze om het pand terug te geven aan eigenaar Henk Heijkens. Omdat het al laat was, wilden ze dat de volgende ochtend laten weten. Maar toen stond de politie opeens al voor de deur.

De krakers zetten snel hun verklaring online, om te laten zien dat zij al van plan waren geweest het pand te verlaten. Voor de ontruiming maakte dat geen verschil meer. Katja werd voor het eerst in haar leven gearresteerd: ‘Een stressvolle ervaring.’ Met het oog op een eventuele rechtszaak wil ze er verder niet veel over kwijt.

Maar ze staat nog steeds achter het idee van de actie. ‘Als je zo’n pand leeg hebt staan, dan moet je er wat mee doen, op een verantwoordelijke manier. Er is behoefte aan betaalbare huisvesting, niet alleen aan fancy appartementen.’ Róisín knikt: ‘Kraken is voor veel mensen de oplossing voor hun woningbehoefte, overal ter wereld. Dat zal hier ook zo blijven.’

Engels