250 keer naar de maan en terug

Met de trein of met het vliegtuig naar het congres in Stockholm? vroeg universitair hoofddocent sociale psychologie Ellen van der Werff zich kort geleden af. Nu maar eens met de trein, zo besloot ze. En dus stond ze om 6 uur in de ochtend op het station in Groningen, wachtend op de bus die haar naar Leer (D) zou brengen.

De bus (de trein naar Leer rijdt niet, vanwege de kapotte spoorbrug over de Eems) kwam een half uur te laat. Ze was nét op tijd in Leer, waar ze de trein naar Bremen (die ook vertraging had) kon pakken. En ze was nét op tijd in Bremen om – rennend over de perrons – bezweet en hijgend over te stappen op de trein naar Hamburg en nét op tijd in Hamburg om de trein naar Kopenhagen en, met nóg een overstap in de Deense hoofdstad, die naar Stockholm te halen.

Ze kwam om 9 uur ’s avonds aan, een reisdag van vijftien uur. ‘Als ik had gevlogen, was ik om 10 uur uit Groningen vertrokken en aan het einde van de middag in Stockholm geweest’, zegt ze.

Je moet het maar willen, zo’n treinreis, maar niet iedereen wil het (en vaak kan het ook niet). Dus vliegt de RUG wat af. Een congres in Singapore, een symposium in Los Angeles, een vergadering in Berlijn of een conferentie in Kaapstad; RUG-medewerkers stappen jaarlijks zo’n 5500 keer in het vliegtuig.

31 miljoen kilometer

De afgelopen drie jaar vloog de universiteit Groningen 95.000.000 kilometer, ruim 31 miljoen kilometer per jaar – goed voor 250 retourtjes aarde-maan of bijna 2400 keer om de evenaar. In 2018 bedroeg het aandeel CO₂-uitstoot als gevolg van dienstreizen op de totale CO₂-footprint van de RUG 16 procent (zie kader hiernaast).

Coördinator Dick Jager van Green Office, het platform van de RUG dat zich bezighoudt met duurzaamheid, kent dezelfde worsteling als Van der Werff. Hij gaat liever met de trein, maar dat is door de rompslomp eromheen, de tijd die je kwijt bent en de (veel hogere) kosten vaak geen optie.

Dit jaar vloog hij voor de RUG naar Cork, Ierland. ‘Ik heb uitgezocht hoe het met de trein kon’, zegt hij. ‘Groningen-Amsterdam-Calais-Londen-Dublin (per boot)-Cork; je bent een hele dag onderweg. Met het vliegtuig kost het je anderhalf uur, en dat voor twintig euro. Daar kan geen trein tegenop en dat is zot. Dus ik snap dat mensen daarin keuzes maken.’

Saillant detail: het congres in Cork was georganiseerd door de universiteit van Jakarta, die jaarlijks de GreenMetric Ranking samenstelt: een lijst van de 700 meest duurzame universiteiten ter wereld. Waarin de RUG op plaats 7 staat en Wageningen University & Research op nummer 1. Jager: ‘Die was ook met het vliegtuig naar Cork gekomen.’

Goedkoper, sneller

Vliegen is goedkoper, makkelijker, sneller, zegt ook Nadja Zeiske, PhD omgevingspsychologie aan GMW. Zij heeft, samen met Ellen van der Werff, in september een congres in Plymouth (UK). Dat is met de trein in dertien uur te doen. ‘Vliegen is anderhalf uur, dus dan ben je deur tot deur zo’n zes uur kwijt.’

Ellen van der Werff heeft in juli een Summer School, in Barcelona. ‘Die trip is net binnen een dag met de trein te doen, maar 2,5 keer zo duur als vliegen. Er gaan ook studenten mee, die moeten het deels zelf betalen. Dat wil je ze niet aandoen.’ Ook hier een pikant detail: het congres in Barcelona gaat over duurzaamheid.

Vliegschaamte versus treinstress – het is een lastig vraagstuk, zegt Nadja Zeiske: Een portie gewetenswroeging. Daarom combineert ze een dienstreis zoveel mogelijk met een vakantie. Dus als ze in Barcelona is, plakt ze er een vakantie aan vast, zoals ze eerder deed met dienstreizen naar Canada en Engeland. ‘Dan voelt het ietsje beter.’

De kloof tussen reisopties is te groot om het gedrag van mensen echt te kunnen veranderen, zegt Ellen van der Werff. Wat wel lukte op het gebied van energiebesparing en recyclen, komt bij het vliegvraagstuk niet van de grond. En dat is logisch, vindt ze. ‘Je betaalt voor een retourtje Londen met het vliegtuig 40 euro, met de trein kost het 160 euro. En je bent veel meer tijd kwijt zijn. Dat is zo’n enorm verschil, de barrières zijn te groot.’

Door een andere wijze van registreren zijn de continentale bestemmingen alleen over 2017 bekend, maar andere jaren verschillen zeer waarschijnlijk niet veel.

Vorige week maakte de RUG bekend dat dienstreizen per vliegtuig nu zijn gelimiteerd. Medewerkers mogen voor het werk niet meer vliegen als hun bestemming binnen zes uur met de trein is te bereiken. Ook als de afstand minder is dan vijfhonderd kilometer, is vliegen geen optie meer. Maar hoe die regel in de praktijk uitpakt, is nog niet helemaal duidelijk.

Zo is de afstand Groningen-Berlijn over de weg 577 kilometer (dus buiten de richtlijn), maar hemelsbreed 465 kilometer (binnen de richtlijn). De reistijd Groningen-Berlijn per trein verschilt ook nogal, afhankelijk van het moment van instappen: van 5 uur en 40 minuten (binnen de richtlijn) tot bijna 6 uur en 30 minuten (erbuiten).

Spoorbrug

En hoe zit het met die kapotte spoorbrug naar Leer, waarvan de reparatie wellicht nog zo’n twee jaar op zich laat wachten en die de reistijd vanuit Groningen naar Duitsland aanzienlijk verlengt? ‘De nieuwe richtlijn is een visie voor de lange termijn’, zegt RUG-woordvoerder Jorien Bakker. Die brug wordt, zegt ze, vroeg of laat gerepareerd en er wordt volop geïnvesteerd in betere en snellere treinverbindingen. Om alle onduidelijkheden weg te nemen, publiceert de universiteit binnenkort een Q&A over vliegen en treinen.

Toch vallen andere en veel bereisde bestemmingen als München, Basel, Milaan en Barcelona buiten de richtlijn en kan er dus gewoon worden gevlogen. Terwijl het juist die Europese reizen zijn waar de winst (lees: bereikbaar via het spoor) valt te behalen, want zo’n 70 procent van de RUG-bestemmingen is in Europa.

Wel, deze @PThU_NL medewerker uit Groningen had op de dag dat de #RUG de academische vliegkilometers ter discussie stelt, zijn eerste videoconferentie met 5 deelnemers uit 4 tijdzones en 4 continenten. Leuk onderzoek doen, zonder te hoeven reizen. https://t.co/hFQQ9dZzhT

— Theo Pleizier (@theopleizier) 15 mei 2019

Dick Jager van Green Office had daarom liever gezien dat de grens was opgetrokken naar 700 kilometer. Dat zou meer zoden aan de dijk zetten. ‘Maar dat bleek geen haalbare kaart. Mensen willen nu eenmaal niet te veel worden beperkt in hun vrijheid.’

Beslisboom

Toch kan de universiteit wel meer doen, vindt hij, zoals een ‘beslisboom’ inbouwen voor de medewerker die op dienstreis gaat. Dan gaat het niet alleen om de grens van 500 kilometer of de reistijd van zes uur, maar ook om ‘noodzakelijkheid’. Jager: ‘Is het werkelijk nodig om ergens naartoe te gaan? Zijn er andere mogelijkheden, zoals Skype of video conferencing?’De RUG beschikt over uitstekende conferencing rooms op meerdere faculteiten, zegt hij. Hoe vaak die worden gebruikt, is evenwel onbekend.

Ellen van der Werff: ‘Als je nu een dienstreis boekt, krijg je automatisch als eerste optie het vliegtuig, niet de trein. Dat zou andersom kunnen, om medewerkers te helpen bewustere keuzes te maken. Interessant is wat volgens psychologisch onderzoek effectief kan zijn. Het afdwingen om niet te vliegen wordt misschien niet acceptabel gevonden, maar een effectieve strategie kan wel zijn om als universiteit te zeggen: De trein is de standaard.’

Geen meerwaarde

Bijzonder hoogleraar Liesbeth Enneking van de Erasmus Universiteit (Rotterdam) besloot enkele jaren geleden niet meer te vliegen. Van congressen ziet Enneking de meerwaarde niet, vertelde ze in Erasmus Magazine.

‘Hoeveel academische conferenties zijn er nou echt nuttig? We hebben met z’n allen besloten dat internationaal congresbezoek belangrijk is voor je cv, terwijl het mij altijd tegenviel hoeveel peers ik sprak waar ik echt wat aan had. Congressen bijwonen is soms ook vooral egostrelend, en een leuk uitstapje.’

Het klopt, geven RUG-medewerkers toe, dienstreizen zijn inderdaad leuk en je ziet ook nog eens wat van de wereld. Maar ze zijn wel degelijk ook zinvol, benadrukt Ellen van der Werff. ‘Op congressen leer je mensen kennen. Die persoonlijke contacten zijn belangrijk, het is veel gemakkelijker internationaal te werken als je de mensen kent.’ Ze heeft wel eens Skype gebruikt. ‘Soms werkt dat wel, maar niet altijd.’

Maar er zijn grenzen, vindt ze ook. Ze vloog eens voor twee dagen naar China, om in Beijing een praatje te houden, en daarna vloog ze weer terug. ‘Het is wel leuk om daar te zijn, zeg ik er heel eerlijk bij. Maar het voelde niet goed.’

Dick Jager van Green Office kent zulke verhalen ook. ‘Ik hoorde onlangs dat twee RUG-medewerkers voor een vergadering van twee uur op en neer naar Madrid waren gevlogen. Vliegen voor een vergadering van twee uur, is dat echt nodig? Kan dat niet op een andere manier?’

* Faculteiten als Science and Engineering (en in mindere mate Letteren en FEB) zijn qua onderzoek internationaal georiënteerd en maken als gevolg daarvan meer dienstreizen. Ook de grootte van de faculteit speelt vanzelfsprekend een rol.

Engels