Is het echt zo erg met het geschiedenisonderwijs?
‘Ja, dat vind ik wel. Er is onvoldoende belangstelling voor wat wij, als docenten, de leerlingen eigenlijk willen bijbrengen: een brede kijk op de wereld en op andere culturen. Het vak gaat tegenwoordig niet over het aanleren van historisch besef, of over kritisch redeneren. Wat ze wel leren zijn veredelde trucjes die kinderen toepassen om het examen te kunnen halen.’
Hoe bedoel je dat precies?
‘Neem het examenonderdeel waar leerlingen zes gebeurtenissen over een thema in de juiste tijdsvolgorde moeten zetten. Het lijkt alsof je chronologisch besef toetst, maar in feite hoeven ze alleen op signaalwoorden te letten. Zien ze het woord ‘fabriek’ dan hoort dat bij ‘Industriële revolutie 1800-1900’. De vraag is of je dát wilt testen, of een vaardigheid om kritisch te kijken naar bronnen en een zeker historisch besef, waardoor ze snappen dat het niet handig is om in je blootje in een Aziatische tempel te gaan rondlopen, zoals tegenwoordig nog wel eens gebeurt.’
Waar is het misgegaan, dan?
‘Toen het Historisch Nieuwsblad in de jaren negentig een geschiedenistestje deed met parlementariërs, waren de resultaten schrikbarend. Meteen barstte een discussie los over het geschiedenisonderwijs, dat resulteerde in een pleidooi om leerlingen oriënterende kennis aan te leren over bepaalde tijdvakken en ze dan aan de hand dáárvan historische vaardigheden te laten toepassen.
Het idee is fantastisch, maar Cito kon het niet toetsen. De ene docent behandelt ‘de eerste stedelijke samenlevingen’ misschien door te vertellen over Jericho, terwijl een ander de stad Ur erbij haalt. De discussie eindigde met een halfbakken compromis waarbij de tijdvakken verplichte stof werden en er nog drie of vier historische onderwerpen bijkwamen. Maar het middel – de tijdvakken – zijn een doel geworden. En daar moeten we vanaf.’
En de docenten dan? Moeten die niet gewoon beter onderwijs geven?
‘De docenten zitten in een lastig parket. De samenleving wil immers meetbaar onderwijs. Als eindexamendocent moet je elk jaar een rapportage overleggen, die meet hoe jouw leerlingen het hebben gedaan. En als je een paar keer onder het landelijk gemiddelde duikt, gaat de de schoolleiding zich ermee bemoeien. Het gevolg van die afrekencultuur is dat docenten er alles aan doen om te zorgen dat hun leerlingen maar vooral dat examen halen. Maar wat hebben ze ze werkelijk geleerd?’
Is er nog toekomst voor het geschiedenisonderwijs?
‘Absoluut. Als we de leraren het vertrouwen teruggeven. Laat hen het curriculum bepalen, in plaats van Den Haag. Ik geef zelf les op een havo/vwo-school en we hebben daar laatst leerlingen thema’s laten kiezen, waar wij als docenten vervolgens college over gaven. Ze kwamen met 9/11, maar ook met de Amerikaanse burgerrechtenbeweging, Rosa Parks en Martin Luther King. De leerlingen waren superenthousiast, maar wij ook!
We moeten af van het eindexamen in de huidige vorm. Laat leerlingen in hun eindexamenjaar een historisch onderzoek doen over een zelfgekozen onderwerp, dat dan vijftig procent van hun cijfer beslaan. Het centraal schriftelijk kan ook een essay of betoog worden, waarop ze op basis van gegeven bronnen stellingen uitwerken. In het buitenland, Engeland en Noorwegen is daar al ervaring mee als toetsvorm.
Waar het om gaat, is dat we goed moeten bedenken wat we kinderen willen bijbrengen. Gaat het om het reproduceren van historische feiten? Het aanleren van een trucje? Of willen we mensen die actief kunnen bijdragen aan actuele maatschappelijke kwesties en discussies? Denk aan het terrorismedebat, het migratiedossier. We hebben mensen nodig die inzicht hebben in de gedachten en motivaties van mensen uit een andere context. En met goed geschiedenisonderwijs kun je ze dat leren.’