Het is ‘heel link’, zegt medisch bioloog Martijn Nawijn over de manier waarop zijn onderzoek naar astma twee weken geleden in het nieuws kwam. Want een doorbraak? Nee, zo wil hij zijn onderzoek naar het bestrijden van astma-aanvallen nog niet noemen. Interessant, dat is het wel.

Hij kijkt op als promovenda Maaike de Vries de kamer binnenkomt. ‘Toch Maaike? Vind jij dat het al een doorbraak is?’

De Vries schudt heftig het hoofd. ‘Nee! Het is een erg leuke bevinding. En op termijn zou het een medicijn kunnen opleveren, maar we hebben alleen nog maar resultaten van celkweekjes. We zijn nog heel ver van een toepassing af.’

Het tweetal rekent het snel uit: eerst moet er subsidie komen voor vervolgonderzoek. Dan ben je al een jaar verder. Dan moet je toestemming hebben voor het gebruik van proefdieren. Nog een half jaar. Dan volgt het onderzoek zelf – twee jaar. Dan volgen de onderzoeken op mensen in verschillende fasen.

Bijwerkingen

Kortom: reken maar op een jaar of tien. En voordat het zo ver is kan er nog zo veel misgaan. Wat als wat werkt in een celkweek, niet werkt in een levend organisme? Wat als het middel niet goed op de plaats van bestemming in het lichaam te krijgen is? Wat als de bijwerkingen te heftig zijn?

‘We zijn nog erg ver van een toepassing af’

Toch berichtten vorige week talloze media over de resultaten van het werk dat de Groningse onderzoekers en University of Southampton deden naar het remmen van een astma-aanval door het eiwit Pim1 in de longcellen te onderdrukken. ‘Doorbraak in onderzoek astma-aanval’, vond Hart van Nederland. ‘Astma-aanval straks verleden tijd’, kopte De Telegraaf. En ‘UMCG vindt middel dat astma-aanval remt’, volgens het Dagblad van het Noorden.

Allemaal naar aanleiding van een persbericht dat door het Longfonds naar buiten was gebracht over het onderzoek van ‘hun’ toponderzoeker Martijn Nawijn – de man die vorig jaar juli nog 800.000 euro subsidie had gekregen om onderzoek te doen naar het ontstaan van astma bij jonge kinderen.

Goede sier

Maar dit onderzoek is níet datgene dat door het Longfonds werd gesubsidieerd. Hoe kon het dan toch zo in de pers komen? ‘Het Longfonds vond het belangrijk om aandacht te besteden aan iemand uit mijn onderzoeksgroep. Het waren immers de Longdagen en dan is het belangrijk om te laten zien dat ze goed en nuttig onderzoek subsidiëren’, zegt Nawijn.

Het was echter het werk van één van zijn aio’s en door het UMCG zelf gefinancierd. ‘Ze maakten goede sier met data uit een ander project om aandacht te genereren voor het Longonderzoek. Dat is erg goed gelukt.’

Toch zijn Nawijn en De Vries wel degelijk heel enthousiast over hun vondst. Tot nu toe werd bij de bestrijding van astma immers vooral gekeken naar de aanpak van symptomen: ademnood en ontsteking van de luchtwegen. Maar dít onderzoek richtte zich op de wortel van een astma-aanval: de virusinfecties die de benauwdheid meestal veroorzaken.

Virus remmen

‘Een virus nestelt zich in de longcellen. Hoe meer geïnfecteerde cellen, hoe heftiger de aanval’, legt De Vries uit. ‘Kun je de verspreiding van het virus remmen, dan blijft de astma-aanval uit of is minder heftig.’

Literatuurstudies en eerder onderzoek van Nawijn bij het Nederlands Kanker Instituut (NKI) leverden aanwijzingen op over een mogelijke methode om dat te bewerkstelligen. Het eiwit Pim1, dat in veel cellen aanwezig is, heeft een belangrijke rol bij het in leven houden van een tumorcel. Maar wat doet dat eiwit in een gewone cel? Het was het onderzoeken waard of het remmen van dat eiwit er dan ook voor zorgt dat zo’n cel eerder afsterft – inclusief een eventueel virus. Waardoor dat zich minder snel kan verspreiden.

Cellen wassen

De Vries toog aan het werk. Dat betekende epitheelcellen isoleren – dat zijn de cellen aan de buitenkant van de longen die ook het eerst geïnfecteerd raken. De cellen opkweken. Ze dan ‘infecteren’ met virus. Kijken hoe het virus zich vermenigvuldigt. De cellen vervolgens weer ‘wassen’ – allemaal heel zorgvuldig met een pipetje. Hetzelfde nog eens doen, maar dan met cellen met Pim1-inhibitors. Weer wassen. Analyseren hoeveel virus-RNA – genetisch materiaal – zich in de cellen bevindt.

En dat alles heel vaak, want je moet de bevinding wel kunnen reproduceren. En dan is het ook nog eens heel precies werk dat gemakkelijk misgaat. ‘Er hoeft maar één gistcel aan je vingers te zitten en in het kweekje terecht te komen, en het is mis’, zegt De Vries. Nawijn grinnikt. ‘Dan open je de kweekkast en komt de geur van vers brood je tegemoet. Dan weet je: dit is fout!’

Kweekbakje

En nu is er dan eindelijk dat mooie positieve resultaat. Ja, je kunt virusinfecties remmen door het Pim1-eiwit dwars te zitten. In een kweekbakje.

Het is een belangrijke opstap voor vervolgonderzoek, vinden Nawijn en De Vries. De ingeslagen richting is veelbelovend en vervolgonderzoek beslist de moeite waard. Maar dat medicijn dat een astma-aanval kan voorkomen, is er echt niet binnen enkele jaren.

Toch vinden ze het niet erg dat hun onderzoek zo in de publiciteit belandde. Het is beter dan dat er helemaal geen aandacht voor zou zijn. ‘Denk aan al die patiënten die celweefsel ter beschikking stellen aan onderzoekers. Of mensen die geld geven. Die hebben er recht op te weten wat wij allemaal aan het doen zijn.’

De volgende keer alleen wel wat genuanceerder alsjeblieft.