De reizende installaties van Maaike Muller
Wetenschap voor iedereen
Wat gebeurt er tijdens je slaap? Hoe zorg je dat je goed slaapt? En waarom ben jij een vroege vogel of juist een nachtuil? Bezoekers van het Forum konden de afgelopen tijd een opvallende blauwe installatie zien staan die antwoord gaf op dat soort vragen: ze konden zelfs even lekker languit in bed gaan liggen terwijl ze wijzer werden.
De installatie Slaap Lekker – inmiddels doorgereisd naar de bibliotheek in Sneek – is bedoeld om mensen spelenderwijs te laten ontdekken hoe je je slaap kan verbeteren. Want dat is de missie van Maaike Muller, programmamaker bij de Aletta Jacobs School of Public Health: onderzoek over gezondheid naar het publiek brengen, zodat de kennis echt effect kan hebben.
De school is een samenwerkingsverband tussen de RUG, het UMCG, de Hanzehogeschool en NHL Stenden, met als doel om iedereen meer gezonde levensjaren te geven. Volgens het RIVM leven hoogopgeleide mannen namelijk gemiddeld 6,3 jaar langer dan hun laagopgeleide tegenhangers; voor vrouwen is dat verschil 3,9 jaar. En het verschil in gezonde levensjaren is nog groter: laagopgeleide mensen van beide geslachten krijgen gemiddeld ongeveer veertien jaar eerder last van gezondheidsproblemen.
‘Daar is al veel beleid op gemaakt, maar het is nog niet gelukt om het op te lossen. Dat voelt heel oneerlijk’, zegt Muller. En daar wil zij iets aan doen.
Gezonde keuzes
Het is niet altijd even makkelijk om je levensstijl te veranderen, realiseert ze zich. Niet iedereen heeft bijvoorbeeld de mogelijkheden om gezonde keuzes te maken. ‘Het is belangrijk om daar rekening mee te houden als je gezondheidsongelijkheid probeert aan te pakken’, zegt ze. ‘Bij Aletta willen we afstappen van het idee dat iemand volledig verantwoordelijk is voor zijn eigen gezondheid.’
We willen af van het idee dat iemand volledig verantwoordelijk is voor zijn eigen gezondheid
Daarom vindt ze dat wetenschappers goed moeten luisteren naar wat er speelt bij mensen. ‘Als je onderzoek doet om de gezondheid van mensen te verbeteren, moet je de situatie van je doelgroep proberen te begrijpen. We weten allemaal dat een wortel gezonder is dan een frietje, maar toch kiezen veel mensen niet voor de wortel. Waarom is dat?’
Met interactieve installaties zoals Slaap Lekker hoopt ze wetenschappers en het publiek in Noord-Nederland met elkaar in contact te brengen. ‘Dat is het belangrijkste aan mijn werk: kennis overbrengen op een gelijkwaardige manier.’
Tentoonstelling
Toen Muller drieënhalf jaar geleden aan de slag ging bij Aletta, vroegen ze haar om twee installaties te maken, maar ze had grotere ambities. ‘Het is leuk om daar een public engagement strategie op te zetten, want dan kan je in de toekomst voortbouwen op de dingen die je nu maakt.’
Samen met een tentoonstellingsontwerper zette ze de tentoonstelling Chronisch Gezond op, die bestaat uit meerdere installaties die los van elkaar van plek naar plek reizen. ‘Ik wil heel graag wetenschap brengen naar plekken waar je het niet verwacht, dat mensen er een beetje over struikelen’, zegt Muller. ‘En door die installaties lukt dat vaak.’
Om een breed publiek aan te spreken, zitten er altijd interactieve elementen in. In de installatie Schep Maar Op kun je je bijvoorbeeld uitleven met een spelletje waarin je door de supermarkt moet racen. Of je gaat langs de Febo-muur, waar je klepjes kunt openen om filmpjes te kijken waarin mensen hun mening geven over de suikertaks.
Nieuwsgierig
Het doet haar goed als ze mensen pret ziet hebben met de installaties. Zo stond ze ooit op een festival met pakken die je laten voelen alsof je een oud lichaam hebt. ‘Je ziet kinderen gieren van het lachen, omdat het ineens niet meer lukt om uit een luie stoel op te staan.’
Kennis overbrengen op een gelijkwaardige manier is het belangrijkste aan mijn werk
Toch blijft het altijd even spannend als een nieuwe installatie geopend wordt. ‘Dan staat het daar voor het eerst en hoop je maar dat het werkt’, zegt ze. Maar eigenlijk is dat nergens voor nodig, want bij het opbouwen merkt ze al dat voorbijgangers nieuwsgierig zijn. ‘Dat kan ook bijna niet anders, want de installaties zijn erg groot en hebben felle kleuren.’
Met de allereerste installatie van Mullers hand liep het wel iets anders dan gepland, maar om een hele andere reden. Die heette Klein Venijn en ging over virussen en bacteriën. Hij werd opgebouwd in het Forum – waar veel installaties hun reis beginnen – maar kon maar één dag bewonderd worden door bezoekers. ‘Toen gooide ironisch genoeg een virus roet in het eten’, lacht ze.
Dat was de eerste corona-lockdown. ‘Het was trouwens puur toeval dat we met dat thema begonnen. We hadden daar een hele enthousiaste wetenschapper bij, dus ik dacht: met die energie moeten we beginnen.’
Leerschool
Na een paar weken in het Forum gaan de installaties op reis door Noord-Nederland, langs scholen en bibliotheken. Om dat te bekostigen is Muller afhankelijk van fondsen, bijvoorbeeld van de EU. ‘Als een locatie mogelijkheid heeft om een bijdrage te leveren is dat fijn, maar een school heeft hier meestal geen budget voor. Dus hebben we een potje om de installatie daar toch heen te kunnen brengen.’
Zo werd Muller op een gegeven moment gebeld door een scholier die met haar profielwerkstuk over suiker bezig was. ‘Ze had de installatie Schep Maar Op in het Forum zien staan en ze vroeg of die misschien bij haar op school mocht staan. Dat hebben we toen kunnen regelen, daar werd ik zo blij van!’
Iedereen moet zich vrij voelen om eigen keuzes te maken
Bij het maken van de installaties zijn veel studenten betrokken, vertelt Muller. Zij gaan bijvoorbeeld de wijken in om met mensen te praten en ze ontwerpen onderdelen van de installaties, maar je kunt ze ook vinden op locatie, waar ze bezoekers begeleiden die door de installatie wandelen. ‘Ik hoop dat het een mooie leerschool is in public engagement en dat studenten hun ervaringen meenemen naar de volgende plekken waar ze werken.’
Om te testen of de boodschap van de installatie overkomt en blijft hangen, werkt Muller daarnaast samen met onderzoekers van het Institute for Science Education and Communication (iSEC) van de RUG. Zij doen impact studies door bezoekers te observeren en aan te spreken. ‘Daar leren wij weer van en zo kunnen we onze installaties verbeteren.’
Juiste toon
Haar doel voor de toekomst: ze wil mensen laten omdenken. Er wordt veel geklaagd over wat er allemaal slecht gaat, zegt ze, maar zij wil weten: wat wil je dan wél zien? Want er moet weliswaar veel veranderen op het gebied van gezondheid, energie en klimaat, zegt Muller, ‘maar die beslissingen moeten niet alleen door beleidsmakers en wetenschappers gemaakt worden, daar moet iedereen wat van vinden.’
Als het gaat over de gezondheid van mensen, moet je de juiste toon vinden, weet ze. In gesprekken merkt Muller dat de ene persoon enthousiast vertelt over wat diegene doet om gezond te blijven, terwijl anderen het gevoel hebben dat ze zich moeten verantwoorden. ‘Je moet dan opletten dat je niet betuttelend overkomt. Je wilt niemand de les lezen.’
Gezondheid, zegt ze, is immers iets heel persoonlijks. ‘Iedereen moet zich vrij voelen om eigen keuzes te maken.’
En daar komen die installaties weer bij kijken: zo kun je kennis op een laagdrempelige manier delen, zonder waardeoordeel. ‘Ik denk dat het heel belangrijk is om iedereen met een beetje pret te laten zien wat wetenschap is, en wat het kan betekenen voor jouw toekomst. En daarna kies je lekker zelf wat je doet, of niet doet, om gezond te blijven.’