The Bigger Picture #4
Vera uit Rusland ‘Je moet leven met het schuldgevoel’
Door Cristian Apostol
By Cristian Apostol
Cristian Apostol
Als het even kan, zegt Vera liever niet waar ze vandaan komt. Maar als ze haar ouders spreekt, kan ze de realiteit niet ontkennen: Rusland, haar land, is niet meer het thuis waar ze opgroeide, en ook geen plek meer waar zij en haar familie zich veilig voelen. ‘En ik kan er niets aan doen.’
Vera – die afgelopen september aan haar studie in Groningen begon – kan zich nog precies de dag herinneren dat haar leven op zijn kop kwam te staan: 24 februari 2022. Rusland viel Oekraïne binnen. ‘Ik werd wakker, las het nieuws en ik kon het gewoon niet geloven. Je hebt er geen woorden voor. Je hebt geen idee wat er aan de hand is en waarom, en je kunt er niet bij dat dit echt gebeurd is.’
Haar leven in Moskou was best oké. Haar familie had het niet altijd makkelijk gehad, maar ze waren er altijd doorheen gekomen en ze had een geweldige jeugd gehad. Ze overwoog om in het buitenland te gaan studeren, omdat ze graag een ander land, een andere cultuur wilde ervaren. Maar uiteindelijk besloot ze dat niet te doen, omdat ze dichtbij haar familie wilde blijven. Haar studie ging goed en ze ging zelfs aan de slag als docent op de middelbare school, iets wat ze erg leuk vond.
Ontsnapping
Maar na de invasie werd de stemming in Moskou opeens erg somber. ‘Mensen waren bang, depressief. Ze bevroren eigenlijk.’ De oorlog was overal: op tv, in de kranten, en mensen praatten erover op straat. Er viel niet aan te ontsnappen.
En dus besloot Vera toch om Rusland te verlaten om ergens anders te studeren. Ze wist niet helemaal wat ze kon verwachten van Nederland, maar haar enige prioriteit was om weg te gaan.
Ik bleef maar denken dat er iets mis zou gaan en dat ik terug zou moeten
‘Ik moest mijn aanmelding heel snel invullen’, vertelt ze. ‘Dingen waren heel snel aan het veranderen. Rusland raakte steeds meer geïsoleerd.’ Ze had mazzel: net nadat ze haar IELTS-test voor Engelse taalbeheersing had gedaan, staakte de organisatie hun activiteiten in het land. ‘Volgens mij zat ik in de laatste groep studenten die de toets nog kon doen.’
Ze kon eigenlijk niet geloven dat ze het land had weten te verlaten. ‘Ik bleef maar denken dat er iets mis zou gaan en dat ik terug zou moeten. Ik kalmeerde pas echt toen ik mijn BSN-nummer had gekregen. Om de een of andere reden realiseerde ik me toen dat ik echt in Nederland woonde.’
Begrip
Vera was voorbereid op een koele ontvangst na de daden van haar regering. Maar de mensen in Nederland waren vriendelijk en open en hadden doorgaans veel begrip voor haar ingewikkelde situatie. ‘Ik kwam een keer een groep dronken Nederlandse jongens tegen die stomverbaasd waren dat ik Russisch was. Ze bleven maar vragen hoe het me gelukt was om het land te verlaten en elke keer antwoordde ik weer: per vliegtuig. Dat was best grappig.’
Er waren ook uitzonderingen. Een van Vera’s Russische vrienden kreeg te horen dat een ‘goede Rus een dode Rus’ is. En een andere vriend kwam iemand tegen die hem vertelde hoezeer hij achter Poetin en diens acties stond. ‘Mijn vriend antwoordde dat hij het niet met hem eens was, en toen zei de man dat het een test was om te zien wat voor soort Rus mijn vriend was.’
Vera probeert niet te veel na te denken over dat soort interacties. Online worden er immers bergen hatelijke opmerkingen gemaakt over de Russen. Maar dat betekent niet dat het haar niets doet. Aan de ene kant voelt ze zich schuldig, maar aan de andere kant: wat had zij kunnen doen om de nachtmerrie die nu gaande is te voorkomen?
‘Er valt niet te ontkomen aan het schuldgevoel, je loopt er overal tegenaan. Maar je moet ermee leren leven.’ Voor Vera betekent dit veel met mensen in gesprek gaan en de daden van haar regering veroordelen.
Communistische symbolen
Wat haar verraste, was dat ze op zoveel plekken in Groningen communistische vlaggen en symbolen tegenkwam. ‘Ik bekeek een appartement en zag een enorme foto hangen van een jonge Lenin. Ik snap die aantrekkingskracht van de Sovjet-Unie en de fascinatie ermee totaal niet.’
Ik snap die fascinatie met de Sovjet-Unie totaal niet
De meeste mensen die zulke dingen uitstallen, zegt ze, begrijpen niet goed wat ze betekenen en voor welke doelen ze in het verleden gebruikt werden. ‘Ik denk dat ze die symbolen niet zo trots zouden tonen als ze meer wisten over het communistische regime.’
Mensen hebben het beeld van de Hollywood-Rus in hun hoofd, denkt ze. ‘Ze vinden Rusland exotisch.’ Vera is niet bepaald dol op het stereotype van de alcoholistische gangster. ‘Maar het enige wat je kunt doen is met mensen praten en proberen ze te laten zien dat het echte leven anders is.’
Homofobie
Wat wel een enorme opluchting was: in Groningen kan ze eindelijk open zijn over het feit dat ze tot de LGBTQ+-gemeenschap behoort. In Rusland was ze eraan gewend geraakt om dat stil te houden, omdat de maatschappij homofobisch is. Ze zou ook haar baan als docent hebben kunnen verliezen, omdat open zijn over haar geaardheid gezien kon worden als het breken van de wet tegen ‘homopropaganda’.
‘In Rusland weet je nooit wat er gaat gebeuren als je je mening geeft. Je weet nooit of degene met wie je praat er hetzelfde over denkt. En het heeft tegenwoordig natuurlijk echte consequenties. Voorheen had je meningsverschillen, maar nu kun je voor bepaalde overtuigingen de cel in gaan.’
Ze was aanvankelijk bang dat ze op haar seksualiteit aangekeken zou worden en dat ze buitengesloten zou worden. Maar toen ze wat ouder werd, kon het haar minder schelen wat mensen zouden zeggen en begon ze mannelijke kleren te dragen in het openbaar.
Gaybar
‘De meeste mensen vonden het prima. Ik kreeg soms wat verwarde blikken of gekke reacties, maar die waren overwegend onschuldig.’ Toch hield Vera zich in, omdat ze bang was de aandacht van de verkeerde mensen te trekken. Ze moest constant haar identiteit bewaken en erop letten hoe ze zich uitte.
Ik hoop dat Rusland op een dag weer een normaal democratisch land kan zijn
Dus toen ze in Groningen voor het eerst een gaybar bezocht, was ze opgelucht over de open sfeer daar. Ze had eindelijk het gevoel dat ze onder gelijkgestemden was. ‘Gaybars in Rusland hebben een heel sterk underground-gevoel, hoewel ze niet per se geheim zijn. Het is gewoon een ander gevoel. En thuis komen er voornamelijk mannen naar gaybars, ik voelde me er niet thuis.’
Nu is Vera lid van een LGBTQ+-studentenvereniging. Ze heeft vrienden uit diverse landen gemaakt en voelt zich niet meer alleen: ze hoort bij een gemeenschap.
Verandering
Gevraagd naar haar wensen voor de toekomst, zegt ze meteen: ‘Dat Oekraïne wint en Rusland vrij wordt.’
Op een dag zou ze terug naar huis willen gaan om haar familie weer te zien en daar weer les te kunnen geven. Maar dan moeten er eerst dingen veranderen. Ze hoopt dat haar land de oorlog ‘die niemand wilde’ verliest en dat dit zal leiden tot de val van het regime. Haar land, gelooft Vera, kan nog altijd ten goede veranderen.
‘Ik herinner me dat toen ik jonger was, we als land opener werden, ons meer op Europa richtten. Mensen reisden rond, ontdekten nieuwe plekken en zagen dat ze daar andere waarden hadden. Dat geeft me hoop dat Rusland op een dag weer een normaal, echt democratisch land kan zijn, waar de regering zijn volk niet onderdrukt.’