Proefkonijnen #1VR-bril op tegen zelfkritiek
‘Ik voel me echt een beetje opgelucht’
Door Remco van Veluwen
By Remco van Veluwen
Ik knipper een paar keer met mijn ogen. Was ik net nog in een wachtkamer van het Universitair Centrum Psychiatrie (UCP), nu ben ik opeens in een huiskamer. Een virtuele, welteverstaan.
Het bezoeken van een virtuele omgeving is altijd even wennen, maar de bril waarmee ik in het virtuele ben gedoken zit comfortabel op mijn hoofd. Door de koptelefoon hoor ik niets meer van de buitenwereld.
Dan verschijnt er een virtueel persoon voor mij. Het is mijn innerlijke criticus. Het mannetje spreekt mij met een vervormde stem vermanend toe. Hij wijst streng met zijn vinger. ‘Je had je taak weer eens niet perfect uitgevoerd, hè?’ Hij zegt wat ik eigenlijk denk.
Maar nu is het aan mij om mezelf te verweren. ‘Het is goed genoeg zo, je moet niet zo streng zijn.’ Ik moet de criticus de mond snoeren of zelfs wegsturen. Zo leer ik om minder zelfkritisch te zijn en begrip te hebben voor hoe ik ben, is de gedachte.
Minder zelfkritiek
De oefening hoort bij het onderzoek waar Elise van der Stouwe twee jaar geleden een subsidie van 65.000 euro voor kreeg. Zij kijkt hoe virtual reality kan helpen om meer zelfcompassie en minder zelfkritiek te krijgen. In totaal zijn er al meer dan honderd deelnemers geweest aan het onderzoek.
‘Met een zekere mate van zelfreflectie is natuurlijk niets mis, dat kan heel functioneel zijn, maar wanneer er sprake is van structurele overmatige zelfkritiek dan maakt dat kwetsbaar voor psychische klachten. ‘ zeg Van der Stouwe.
‘De oefening is bedoeld voor destructieve zelfkritiek bij mensen met een hoge mate van zelfkritiek. Dat is bijvoorbeeld anders dan meer ‘realistische’ en functionele kritische gedachten over hoe je iets anders had kunnen aanpakken, waarbij het ongemak in verhouding is tot de gebeurtenis.’
Psychische klachten
Te veel zelfkritiek kan zorgen voor psychische klachten als depressie en sociale angst. Meer zelfcompassie zorgt juist voor weerbaarheid en herstel van zulke klachten. Het doel van het onderzoek is om te kijken of virtuele oefeningen inderdaad zorgen voor meer zelfcompassie bij de deelnemer.
Virtual reality (VR) wordt steeds vaker gebruikt als behandeling tegen stress, depressies, sociale angst en psychoses. Een computer maakt een virtuele, maar realistische wereld na. Daar kan de patiënt dankzij een VR-bril leren omgaan met moeilijke situaties en zo de klachten verminderen.
‘We willen bij dit onderzoek kijken hoe dat voor studenten werkt. Dat is een groep met een hoge mate van zelfkritiek’, zegt Van der Stouwe.
Meerdere omgevingen
Een huiskamer is niet de enige omgeving waar je met de VR-bril naar kunt afreizen. Ook een supermarkt, een park, een bus, een winkelstraat en een steeg zijn voor het onderzoek gebouwd in de virtuele wereld.
‘Of je kunt naar een presentatieruimte, waar je kunt oefenen met presenteren als je angst voelt om dat te doen’, zegt onderzoeksmedewerker Marit Hidding.
Waarom dan niet gewoon in het echt, zou je misschien denken. Nou, legt Marit uit: de werkelijkheid is minder goed te sturen. In een virtuele omgeving kunnen de behandelaars alles tot in detail instellen, van de ruimte tot het aantal avatars. ‘Je hebt volledige controle, heel handig dus. Eerder onderzoek laat zien dat dit goed werkt.’
Bovendien worden VR-buddies niet moe: je kunt zo vaak oefenen als je wilt. ‘Je hebt geen winkelstraat vol acteurs nodig, maar je kunt gewoon in een veilige omgeving gepersonaliseerd met de cliënt oefenen’, zegt Marit.
Wisselend perspectief
Na het gesprek met mijn eigen innerlijke criticus kijk ik het rollenspel nog eens terug. Nu vanuit een derde perspectief. Dat wisselen van perspectief is een relatief nieuwe techniek in de VR, waarvan de onderzoekers graag willen weten of het nog beter helpt om zelfcompassie te ontwikkelen.
‘We verwachtten dat de perspectiefwissel een nog sterker positief effect heeft’, zegt Van der Stouwe. ‘Toch vonden we in onze vorige studie geen verschil in effecten. Studenten hadden na beide oefeningen meer zelfcompassie en minder zelfkritiek. Waarschijnlijk is er daarbij sprake van een plafondeffect van de oefening maar Marit heeft ook enkele studenten gesproken die wat zelfkritisch werden bij het terugzien van zichzelf tijdens de perspectiefwissel.’
Het lijkt te werken, want ik voel me daadwerkelijk een beetje opgelucht. Na het virtuele gesprek met mijn innerlijke criticus keer ik met een voldaan gevoel terug naar de echte wereld. De volgende keer is de innerlijke criticus in mijn hoofd aan de beurt.
- Onderzoek: VirtuS
- Duur: ongeveer een uur
- Vergoeding: VVV-bon twv 20 euro