Aanpak seksuele intimidatie
te onzichtbaar
‘Nu focussen op daders’
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Christien is sinds 2016 achtergrondcoördinator bij UKrant. Ze plant de achtergrondverhalen en begeleidt de auteurs. Bij haar eigen verhalen ligt de focus op wetenschap en academisch leven. Daarnaast schrijft ze veel over onderwerpen als sociale veiligheid en maakt ze graag persoonlijke interviews. In haar vrije tijd schrijft ze jeugdboeken en geeft schrijftrainingen.Ja, het kwam binnen, zegt Susanne Täuber over de verhalen die ze hoorden. Niet op het moment dat zij en Nanna Haug Hilton van de Young Academy Groningen het onderzoek voor het rapport Harassment at the UG deden. De interviews met 26, veelal vrouwelijke, stafleden van de RUG waren weliswaar intensief en zwaar. Maar op die momenten waren ze wetenschappers en lieten ze zich niet meeslepen door emoties.
Later, toen het af was, toen sloeg het gevoel alsnog toe.
Overlap
‘Wat voor mij vooral binnenkwam, was de overlap tussen al die verhalen. Pas als je alles bij elkaar hebt en het analyseert, zie je de patronen’, zegt Täuber. ‘Er zit iets in het systeem, waardoor veel beleid dat de laatste jaren is ontwikkeld op het gebied van sociale veiligheid, inclusie of klachtenprocedures niet werkt zoals je dat zou willen.’
En dus, zegt ze, moet er iets gebeuren.
Ze deden 26 interviews. Daarvan waren er 22 vrouwen, 23 waren international en 9 waren Rosalind Franklin Fellows. Allemaal deden ze verslag van discriminatie en intimidatie door – meestal – mannelijke, Nederlandse, leidinggevenden. Het zijn verhalen over machtsmisbruik, excessief controlerend gedrag, schelden en fysieke agressie. Verhalen over discriminatie, maar ook van vrouwen die klachten krijgen over hun uiterlijk of zelfs de manier waarop ze zitten.
‘Een ander belangrijk patroon is de sabotage van een wetenschappelijke carrière’, zegt Täuber. ‘Soms veranderen de criteria voor promotie jaar om jaar, zodat je er nét niet aan voldoet. Of de slachtoffers moeten managementervaring hebben, maar krijgen de gelegenheid niet om die op te doen, zodat je er nét niet aan voldoet.’
Soft skills
En als ook dat niet werkt, bijvoorbeeld omdat andere eisen duidelijk zijn vastgelegd, zijn er altijd nog de soft skills, vult YAG-voorzitter Tina Kretschmer aan. ‘Doe je goed mee in het team? Ben je een goede mentor? Collegiaal?’ Die worden echter alleen door de leidinggevende beoordeeld. ‘Maar wat weet die er nu van? Het zijn vaak de aio’s, je naaste collega’s die daarover het beste kunnen oordelen.’
Je wordt aan de RUG aangemoedigd om melding te maken van ongewenst gedrag, maar dat pakt heel naar uit
Susanne Täuber
Toen de slachtoffers hun mond opentrokken, kwam de backlash. ‘Je wordt aan de RUG aangemoedigd om melding te maken van ongewenst gedrag’, zegt Täuber, ‘maar als je dat doet, zie je dat dat heel naar uitpakt. Er volgen vrijwel altijd heel nare vergeldingsmaatregelen.’
Dan hadden ze ineens een ‘conflict’. Ze kregen te horen dat ze oncollegiaal waren, of slecht communiceerden. Ze kregen negatieve beoordelingen bij voortgangsgesprekken en belandden in mediationtrajecten waarbij ze keer op keer worden geconfronteerd met de daders. Ondertussen werden ze bij collega’s in diskrediet gebracht en blokkeerde hun leidinggevende de subsidies.
Want, zegt de RUG, als je problemen hebt, moet je die éérst met je leidinggevende bespreken. En laat dat nu precies degene zijn waar het probleem ligt. ‘Dan is zo’n advies dus nogal cynisch’, zegt Kretschmer.
Weggepest
De vervolgstap, de stap naar het faculteitsbestuur, blijkt ook een doodlopende weg. Bestuurders vermijden bij voorkeur een conflict met een machtige hoogleraar. Ze geloven de leidinggevende eerder dan het slachtoffer. En als ze wel proberen in te grijpen, worden ze soms zélf slachtoffer. Acht van de 26 geïnterviewden vertelden over decanen die probeerden actie te ondernemen en zelf werden weggepest.
Zelfs de vertrouwenspersoon kan vaak weinig doen, omdat ze simpelweg de bevoegdheid niet heeft – iets waaraan de recent benoemde Ombudspersoon hopelijk iets kan veranderen.
Bovendien beperkt het probleem zich niet tot Groningen alleen. Volgens Täuber en Kretschmer is het een issue van universiteiten in Nederland en hoogstwaarschijnlijk van universiteiten in West-Europa. ‘Het heeft alles te maken met de sterke hiërarchie, die mensen afhankelijk maakt van hun leidinggevenden’, zegt Täuber.
Ze verwijst naar een Amerikaans onderzoek uit 2018, dat laat zien dat seksuele intimidatie het ergst is in het leger, maar dat academia op de tweede plaats komt. Dat wordt toegeschreven aan de sterke hiërarchie. En het heeft te maken met moordende competitie in academia en de onzekerheid die veel mensen hebben over hun positie, doordat ze van het ene tijdelijke contract naar het andere zwerven.
Giftig
Dat er iets moet gebeuren, staat volgens Täuber en Kretschmer als een paal boven water. Maar wat?
Op dit moment hebben hoogleraren te veel immuniteit en dan durft niemand iets te zeggen
Tina Kretschmer
Het YAG komt in het rapport met een lange reeks aanbevelingen. Dwing de slachtoffers niet in traumatiserende mediation-trajecten, zeggen ze. Zorg voor meer transparantie en een plattere hiërarchie – de afhankelijkheidsrelatie tussen leidinggevende en slachtoffer is immers een constante factor. Laat faculteitsbesturen verantwoording afleggen als er onvoldoende vrouwen op hogere posities zitten, terwijl die vrouwen in de lagere posities wel voorhanden zijn.
Maar misschien is het wel belangrijker om te zien wat al die giftige patronen in stand houdt. En dáár dan iets aan doen. ‘Op dit moment hebben hoogleraren te veel immuniteit’, observeert Kretschmer. ‘En dan durft niemand iets te zeggen.’
Mensen durven maar zelden hun omgeving aan te spreken, ondanks het zerotolerancebeleid dat in 2019 op de RUG van kracht werd en ondanks de active bystander-trainingen die de uni sinds anderhalf jaar organiseert en die stafleden aanmoedigt in te grijpen als ze ongewenst gedrag in hun omgeving zien. ‘We willen een lerende organisatie zijn’, zegt Täuber, ‘maar dat zijn we nog niet.’
Bang
Mensen zijn bang. Deels omdat ze hebben gemerkt dat er in de praktijk weinig verandert en deels omdat ze vrezen zelf slachtoffer te worden. Maar het is essentieel dat dat wel gebeurt. ‘We moeten veel serieuzer omgaan met de verantwoordelijkheid voor elkaar’, vindt Kretschmer.
De rector magnificus in Maastricht stuurt mensen wel weg, maar doet dat stilletjes, omdat ze niemand te kijk wil zetten
Susanne Täuber
De focus moet, kortom, op de daders worden gericht. Want al die aandacht voor slachtoffers is belangrijk en goed, maar je hoort zelden of nooit dat de mensen die verantwoordelijk zijn voor alle ellende op het matje worden geroepen. En dat terwijl hun handelswijze vaak strafbaar is. ‘Daarmee geef je het signaal dat dergelijk gedrag dus door de beugel kan’, zegt Täuber. ‘Daar valt winst te behalen voor het cvb.’
Ze verwijst naar een interview met de Maastrichtse rector magnificus Rianne Letschert. Die vertelde onlangs in een interview met de Volkskrant dat zij wel degelijk hoogleraren wegstuurt die discrimineerden of intimideerden. ‘Alleen geeft ze aan dat ze dat stilletjes doet, omdat ze niemand te kijk wil zetten’, zegt Täuber.
Klappen
In informele gesprekken kreeg Täuber te horen dat ook de RUG wel degelijk, maar stilletjes, ingrijpt. ‘Maar als je daders enkel in het geheim straft, dan zie je niet dat de organisatie hiermee bezig is. Je geeft geen signaal af.’
Niet dat Täuber een voorstander is van naming and shaming. Maar meer openheid zou goed zijn. ‘Laat weten dat het wél gebeurt, zegt ze. ‘En dat we dit soort schrijnende gevallen niet accepteren.’
En dat moet. Niet alleen omdat het onacceptabel is dat nu de slachtoffers de klappen krijgen en niet de daders. Maar ook omdat het de universiteit uitholt. Getalenteerde aio’s verlaten academia. ‘In deze groep zat ook geweldig leidinggevend materiaal’, zegt Täuber, ‘maar dat sneuvelt wel.’